I. SÜLEYMAN (KÂNÛNÎ SULTAN SÜLEYMAN)

I. SÜLEYMAN

Onuncu Osmanlı Sultânı

Annesi: I. Selim 

Annesi: Ayşe Hafsa Sultan

Doğum Târihi: 6 Kasım 1494, Trabzon

Vefât Târihi:6 Eylül 1566 Macaristan

Saltanat Müddeti: 30 Eylül 1520 - 6 Eylül 1566

Türbesi: İstanbul’dadır.

Sultan I. Selim Han'dan 7.000.000 km²'ye yakın devraldığı Osmanlı Devleti'ni, kırk altı yılda 15.000.000 km², bağlaşık devletlerle, 17.000.000 km² ulaştırmıştır. Kânûnî Sultan Süleyman ve Muhteşem Süleyman olarak da anılır. Birçok târihçi tarafından onun saltanâtında Osmanlı Devleti'nin en parlak dönemini yaşadığı kabul edilmektedir.

Çocuk yaşta İstanbul'da bilim, târih, edebiyat, din ve askerlik eğitimi aldı. 1509 yılında annesinin doğum yeri olan Kırım'da Kefe Sancakbeyliğine atandı. Daha sonra Saruhan Sancakbeyliği göreviyle Manisa'ya gönderildi. Pâdişâhın sefere çıktığı vakitlerde Batı sınırını korumak için Edirne'de bulundu. Babasının ölümü sırasında yine Manisa'da bulunan Şehzâde Süleyman, Sadrâzam Pîrî Paşa * 'nın çağrısı üzerine İstanbul'a gelerek 1 Ekim 1520 târihinde tahta çıktı.

I. Süleyman pâdişah olunca içişlerinde belli bir düzene kavuşmuş devlet yönetimi babasının yaptığı ıslahatlarla sağlamlaşmış temeller üzerinde duran bir devletin başına geçti. İmparatorluğun iç bunalımlarıyla uğraşmadan kısa bir süre Batı dünyâsının geçirdiği dönüşümleri izledi. Batı, Rönesans’ın yarattığı bir açılma ortamında teknik yönden belli aşamalara ulaşmış; Fransa ve Almanya'da dinsel Reform yapılarak birlik sağlanmıştı. I. Süleyman, bu ortamda, askerî alanda oldukça üstün duruma gelmiş olan Osmanlı İmparatorluğunun gücünü Batı'ya yine askerî yönden kabul ettirme yolunu seçti.

İmparatorluk içinde Süleyman dürüst hükümdar ve çözülmeye, bozulmaya, rüşvete karşı olarak biliniyordu. Yetenekli bir kuyumcu ve seçkin bir şâir olduğu kadar sanatçıların ve filozofların büyük hâmîsi idi. Osmanlı İmparatorluğunun kültürel gelişmesindeki altın çağının hükümdarıydı. Süleyman XVI. yüzyılın seçkin hükümdarları arasında kabul ediliyordu; başlıca rakipleri arasında V. Karl (Kutsal Roma İmparatoru, 1519-56), I. François (Fransa, 1515-47), VIII. Henry (İngiltere, 1509-47), II. Zygmunt (Polonya, 1548-1572) ve IV. İvan'ın (Rusya, 1530-84) isimleri sayılabilir. Onun liderliğinde Osmanlı İmparatorluğu altın çağına ulaştı ve süper güç hâline geldi. Süleyman, Osmanlı Ordusu’nu Belgrad, Rodos, Macaristan'ın çoğunun fethinde kendisi yönetti. Viyana Kuşatması planını hazırladı. Orta Doğu'nun çoğu toprağını imparatorluğa kattı. Karasularını Kuzey Afrika'ya, Cezâyir'e genişletti. Kısa dönemde Osmanlılar Akdeniz, Kızıldeniz ve İran Körfezi’nde deniz hâkimiyetini ele geçirmeyi başardılar. Osmanlı İmparatorluğu onun ölümünden sonra genişlemesine bir yüzyıl daha devam etti.

Çocukluğu ve Gençliği

Süleyman, Trabzon şehrinde olasılıkla 27 Nisan 1494 yılında doğdu. 7 yaşında bilim, târih, edebiyat, din ve askerî taktikler için İstanbul Topkapı Sarayı'ndaki okula gönderildi. Genç bir kişi iken İbrâhim'in arkadaşı oldu; bir köle daha sonra onun en çok güvendiği tavsiyecisi olacaktı Pargalı Dâmad İbrâhim Paşa *. 17 yaşından sonra genç Süleyman İstanbul'un ilk vâlisi olarak atandı. Edirne'deki kısa süren görevinden sonra Manisa'ya atandı. 25 yaşında babası I. Selim’in (1512-1520) ölümü üzerine Süleyman İstanbul'a geldi ve onuncu Osmanlı Sultânı olarak tahta çıktı.

Süleyman'ın erken bir tanımlaması Venedik Elçisi Bartelemeo Contari'nin gelişinden birkaç hafta sonra elde ediliyordu. Contari, "O yirmi beş yaşında, uzun fakat sırım gibi ve kibar görünüşlü. Boynu ince çok uzun, yüzü ince, burnu kartal gagası gibi kıvrık. Gölge gibi bıyık ve küçük sakalı var. Bunlara rağmen hoş çehreli. Derisi solgunluğa meyilli. Çalışmaya düşkün, bilgili, mâhir bir efendi olacağı söylenir. Bütün insanlar onun hükümdarlığında iyilik umut ediyor." ifâde etmektedir.

Süleyman, İskender'in dünyâ imparatorluğu kurma vizyonundan etkilendi, bu düşünce onu Avrupa'da olduğu kadar Asya ve Afrika'da da seferlerde bulunmaya zorladı.

Savaşları

Tahta çıktıktan bir yıl sonra Belgrad'ı fethetti (1521), ertesi yıl ise Rodos'u aldı (1522). Fransa'nın da teşvîkiyle Mohaç Seferi’ni düzenleyen Süleyman 29 Ağustos 1526'da Macar Ordusu’nu büyük bir yenilgiye uğratarak başkent Budin'i kısa bir süre sonra da Viyana'yı kuşattı (1529 I. Viyana Kuşatması). Bu savaşta çok dâhice bir plan uygulamıştır. Önce Macarların üstüne saldırmasını beklemiş sonra bozguna uğradığı görüntüsü vererek Macarları ormana doğru çektiler. Çalıların arasına yerleştirilen 300 top birden Macar piyâdelerinin üstüne ateş edildi. Bu savaşlar sonucunda Macaristan egemenlik altına alındı.

Sonraki yirmi yıl içinde Kuzey Afrika, Orta Doğu ve İran'dan geniş bölgeler Osmanlı egemenliğine alındı. Kaptanıderyâ Barbaros Hayreddin Paşa Cezâyir ve Kuzey Afrika'yı alarak Akdeniz'i bir Türk gölü hâline getirdi. Doğuda ise İran'la yapılan savaşlar sonunda Tebriz alındı. 1562'de Transilvanya bölgesi alındı. Son savaşı olan Zigetvar Seferi’nde Zigetvar Kalesi’nin kuşatılması sırasında ölen I. Süleyman'ın cenâzesi Mîmar Sinan'a yaptırtmış olduğu Süleymâniye Câmii'nin avlusundaki türbeye gömüldü.

İç İsyanlar

Ekonomik ve dînî sebepli Baba Zünnun ve Kalender Çelebi isyanlarıyla; ayrıca Mısır'da bağımsız bir devlet kurmayı amaçlayan Canberdi Gazâlî ve Hâin Ahmed Paşa isyanlarıyla uğraşmıştır.

Kişiliği

Frenk diyârına yaptığı savaşlarda büyük başarılar kazanan I. Süleyman, bu sâyede Batı devletleriyle özellikle de Fransa'yla yakın siyâsî ilişkiler kurmasına yol açmıştır. Fransa'ya verilen ve ileriki yıllarda Osmanlı'nın ekonomik yönden çökmesine yol açan kapitülasyonlar da I. Süleyman zamânında tanınmıştır. 46 yıllık saltanat hayâtı boyunca Osmanlı uygarlığı büyük gelişme göstermiş, hukuk, matematik, mîmarlık ve nakkaşlık alanlarında yetişen bilim ve sanat adamlarının yarattığı eserler kültür târihimizin başyapıtları olarak yerlerini almışlardır. I. Süleyman pâdişahlığı döneminde devleti yetenekli devlet adamlarıyla birlikte yönetmiş ve dünyânın en büyük imparatorluğu hâline getirmiştir.

Kendi tâbiri ile:

"Ben ki sultân-ı selâtîn-i zaman burhân-i havakın-i avân tâc-bahs-i husrevân-i cihan zillullâhi'l-melîki'l-mennân Akdeniz'in ve Karadeniz'in ve Rumeli'nin ve Anadolu'nun ve Şam ve Halep ve Karaman ve Rûm'un ve Vilâyeti-i Dulkadriye'nin ve Diyarbekir'in ve Azerbaycan ve Van'ın ve Budun ve Tamışvar vilâyetlerinin ve Mısır'ın ve Mekke'nin ve Medîne'nin ve Kudüs'ün ve Halilü'r-Rahman’ın külliyen Diyâr-ı Arab’ın ve Yemen'in ve Bağdad ve Basra ve Cezâyir vilâyetlerinin ve dahi nice memleketlerin ki âbâ-i kiram ve ecdâd-ı îzâmım -enârallâhü berâhinehüm- kuvvet-i kahire ile fetheyledikleri ve cenâb-ı celâlet-meâbim dahi tig-i âtes-bâr simsîr-i zafernigârim ile fetheyledigim nice diyârın sultânı ve pâdişâhı Hazret-i Sultan Bâyezid oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Süleyman Şah Hân'ım"

Kânûnî'nin en ünlü şiiri:

“Halk içinde mûteber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi

Saltanat didükleri ancak cihan gavgasıdır

Olmaya baht u saâdet dünyâda vahdet gibi

Ko bu ıyş u işreti çün kim fenâdur âkıbet

Yâr-ı bâkî ister isen olmaya tâat gibi

Olsa kumlar sagışmca ömrüne hadd ü aded

Gelmeye bu şîşe-i çarh içre bir saat gibi

Ger huzur itmek dilersen ey Muhibbî fârig ol

Olmaya vahdet cihanda kûşe-i uzlet gibi”

Muhibbi (Kânûnî Sultan Süleyman)

Âilesi

2 eşinden 8 oğlu ve 1 kızı olmuş, ancak oğullarından sâdece dördü 1550'lere kadar sağ kalabilmiştir. Bunlar -yaş sırasıyla- Mustafa, Selim, Bayezid ve Cihangir'dir. Mustafa hâriç tüm çocuklarının annesi Hürrem Sultan'dır.

Şehzâde Mustafa Olayı

Şehzâde Mustafa, I. Süleyman'ın Mâhidevran Sultan'dan olan ilk çocuğudur. Şehzâde Mustafa yetişkinliğe ulaşınca Osmanlı geleneğine uyarak Amasya'ya vâli olarak gönderildi. Gene gelenek olduğu üzere annesi Mâhidevran Sultan da oğluyla birlikte Amasya'ya gitti. Şehzâde Mustafa'nın I. Süleyman'ın en büyük oğlu olması ve sevilen bir şehzâde olması nedeniyle babasından sonra tahta çıkması bekleniyordu. Ancak Süleyman 1553 yılında oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla Ereğli Ovası’nda boğdurttu. Hürrem Sultan'ın I. Süleyman'ı bu kararında etkilediği inancı yaygındır.

Pîrî Reis'in Îdam  Fermânını Vermesi

Mısır Kaptanı Pîrî Reis 1552'de Umman ve Basra üzerine 30 gemiyle çıktığı seferde, Hürmüz Kalesi'ni kuşatmıştı. Portekizlilerden aldığı haraç karşılığı kuşatmayı kaldırdı ve donanmasıyla Basra'ya döndü. Tâmire muhtaç donanmayı orada bırakıp ganîmet yüklü üç gemi ile Mısır'a döndü, gemilerden birisi yolda battı. Donanmayı Basra'da bırakması kusur sayıldığı için Mısır'da hapsedildi. Basra Beylerbeyi Kubat Paşa'ya ganîmetten istediği haracı vermemesi, Mısır Beylerbeyi Mehmed Paşa'nın politik hırsı yüzünden hakkında pâdişâha olumsuz rapor verildi ve Sultan Süleyman'ın fermânı üzerine 1554'te boynu vurularak îdam edildi. Îdam edildiğinde 80 yaşının üzerinde olan Pîrî Reis'in terekesine devletçe el konuldu.

Dönemin Sadrâzamları

Pîrî Mehmed Paşa: * ** (1517-1523)

Pargalı Dâmad İbrâhim Paşa (Frenk İbrâhim Paşa), (Makbul İbrâhim Paşa), (Maktul İbrâhim Paşa):  * ** *** (1523-1536)

Yunanistan'da Parga yakınlarındaki bir köyde doğdu. 6 yaşında İstanbul'a getirildi. Kânûnî'nin şehzâdeliği sırasında Manisa'da onun maiyyetinde bulundu.

Kânûnî, İbrâhim Paşa'yla berâber yemek yer, yan yana konmuş yataklarda berâber yatar kalkardı. Kânûnî pâdişah olduktan sonra onunla birlikte İstanbul'a geldi ve Osmanlı Devleti’nde çeşitli görevlerde bulundu. Belgrad'ın fethinde görev aldı. Rodos Seferi’ne katıldı. O zamanki usullere aykırı bir şekilde sadrâzamlığa getirildi.

Kânûnî'nin kız kardeşi Hatice Sultan ile evlendi. Mısır'da âsâyişi sağlamakla görevlendirildi ve kendisine Mısır Beylerbeyi unvânı verildi. Macaristan Seferi’ne katıldı ve Mohaç Savaşı’nın kazanılmasında önemli rol oynadı.

Daha sonra Anadolu'daki isyanları bastırmakla görevlendirildi. Anadolu'da aldığı tedbirlerle isyanları sona erdirdi. I. Viyana Kuşatması ile sonuçlanan İkinci Macaristan Seferi’ne katıldı. Avusturya İmparatoru’nu Osmanlı Sadrâzamı’na eşit sayan 1533 târihli İstanbul Antlaşması'nın müzâkerelerini yürüttü. Safevîleree karşı düzenlenen Irakeyn Seferi’ne katıldı. Tebriz'i aldıktan sonra Kânûnî'nin kuvvetleri ile birleşti ve Bağdat'ın fethinde görev aldı.

Pargalı, Frenk, Dâmad, Makbul ve Maktul lâkaplarıyla anılan İbrâhim Paşa, Irakeyn Seferi sırasında yaptığı bâzı uygulamalar sebebiyle pâdişâhın güvenini kaybetti. Bâzı târihçilere göre Kânûnî'nin eşi Hürrem Sultan ve Defterdar İskender Çelebi'nin kötülemelerinin de bunda etkisi oldu.

15 Mart 1536 akşamı Kânûnî her zamanki gibi İbrâhim Paşa'yla akşam yemeği yedi. Ertesi sabah cesedi sarayın önünde (boğulmuş olarak) bulundu. Yaygın inanış, Hürrem Sultan'ın pâdişah üzerindeki nüfûzu bakımından kendisine rakip olarak gördüğü için öldürttüğü, hattâ bizzat kendisinin öldürdüğüdür. Farsça, Rumca, Sırpça ve İtalyanca biliyordu.

Ayas Mehmed Paşa: * (1536-1539)

Sultan II. Bayezit döneminde saraya alındı, Enderun’da yetişti. Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi’ne yeniçeri ağası olarak katıldı; daha sonra Sadrâzam Sinan Paşa *’nın yanında Dulkadiroğlu Alâüddevle’ye karşı savaştı. Yeniçeri ağası olarak katıldığı Mısır Seferi’nde, Lazkiye’nin anahtarlarını Yavuz’a sundu.

Ridâniye Savaşı’nın ardından Kâhire’nin ele geçirilmesiyle görevlendirilen komutanlar arasında yer aldı. Cize (Giza, Gize)’ye çekilen Tomanbay’a karşı başarıyla savaştı. Nil’i aşarak Tomanbay’ı îdâmına kadar gözetim altında tuttu.

Kânûnî Sultan Süleyman döneminde Anadolu Beylerbeyliğini korudu. Canberdi Gazâlî Ayaklanması’nı bastırmak için Ferhad Paşa’nın buyruğunda başarıyla çalıştı, Şam Beylerbeyi oldu.

Rodos Seferi’ne katıldığında Rumeli Beylerbeyi’ydi. Sefer sırasında Kânûnî kendisine işlemeli bir kılıç armağan etti. Rodos Seferi’nden sonra, ayaklanan Mısır Beylerbeyi Hâin Ahmed Paşa’yı ortadan kaldırması için Mısır’a gönderildiyse de beylerbeyinin îdam edildiğini öğrenince Kütahya’dan geri döndü. Makbul İbrâhim Paşa, Mısır’daki işleri düzene koymaya gittiğinde sadâret kaymakamı oldu.

1526’daki Macaristan Seferi’ne üçüncü vezir, 1532’deki Alman Seferi’ne ikinci vezir olarak katıldı. Irakeyn Seferi’ne de katılan Ayas Paşa, 15 Mart 1536’da, Makbul İbrâhim Paşa’nın îdam edilmesi üzerine sadrâzam oldu.

Bu görevi sırasında Arnavutluk ve Korfu ile Boğdan seferlerine gitti. Kânûnî Sultan Süleyman ile çıktığı Avlonya Seferi’nde, ünlü denizci Barbaros Hayreddin Paşa’yı İtalya kıyılarını vurmakla görevlendirdi. Daha sonra Korfu üzerine düzenlenen seferde, Venediklilerin elinde bulunan bu ada ele geçirilemediyse de Arnavutluk’ta Delvina Sancağı alındı. 1538’de Kânûnî Sultan Süleyman ile birlikte Boğdan Seferi’ne katılan; Yaş ve Suçeva kentlerinin ele geçirilmesinde katkısı olan Ayas Paşa İstanbul’da baş gösteren (1539) bir vebâ salgınında öldü.

Eyüp’teki mezarını Mîmar Sinan yapmıştır.

Dâmad Çelebi Lütfî Paşa: * (1539-1541)

Nerede doğduğu ve nereli olduğu bilinmemekle berâber Arnavut olduğu rivâyet edilmektedir. Avlonya civârından devşirme olarak getirildi ve sarayda eğitim gördü. Çuhadar iken Yavuz Sultan Selim'in tahta geçmesiyle müteferrikalıkla dış göreve çıktı.

Daha sonra sırasıyla çaşnigirbaşı, kapıcıbaşı ve mîralemlik gibi vazîfelerde bulundu. 1522'den îtibâren Aydın, ardından Yanya Sancakbeyliği yaptı. Bu görevdeyken 1529'da I. Viyana Kuşatması'na katıldı. 1533'te Karaman Beylerbeyi oldu ve Irakeyn Seferi’nde başarılı hizmetlerde bulundu.

Anadolu Beylerbeyliğine, ardından Rumeli Beylerbeyliğine (1536) tâyin edildi. Üçüncü vezirliğe getirildi. 1537 Korfu Seferi sırasında Barbaros Hayreddin Paşa ile berâber donanma serdârı olarak denize açıldı ve İtalya sâhillerini vurdu. Bu arada Venediklilere gönderdiği elçinin esir alınması üzerine, Venediklilere savaş açılmasına ve Korfu Adası’nın kuşatılmasına karar verildi. İki hafta kadar devam eden kuşatma Lütfî Paşa'nın zafer beklentisine rağmen pâdişâhın emriyle kaldırıldı. Lütfî Paşa da geri çağırılıp İstanbul'a döndü. Bir müddet sonra ikinci vezirliğe tâyin edildi ve Boğdan Seferi’ne iştirak etti.

1539'da Ayas Mehmed Paşa *'nın vefâtı üzerine sadrâzam oldu. Yaklaşık iki sene bu görevde kalan Lütfî Paşa Mayıs 1541'de azledildikten sonra Dimetoka'daki çiftliğine çekildi. 1542'de Hacc'a gitti. Hac dönüşünde yine çiftliğinde daha çok eser têlifiyle meşgul olarak yirmi yıl kadar yaşadı. Vefâtından sonra yine aynı yerde gömüldü.

Genç yaştan îtibâren devlet görevine gelen aynı zamanda Kânûnî'nin kız kardeşi Şah Sultan'la kısa süren bir evlilik yaparak saraya dâmat da oldu. Sadârete geçer geçmez henüz tanınmayan Mîmar Sinan'ı saraya takdim etmiş, böylece mîmârîde bir dönemin başlangıcına vesîle olmuştur.

Osmanlı haberleşme, ulak sistemi ile ilgili olarak yeni düzenlemeler yapmış ve aksaklıkları gidermeye çalışmıştır.

Lütfî Paşa'nın yirmiyi aşan eserlerinin çoğu dînî konularda, iki tânesi ise târihle ilgilidir. En çok bilinen eserlerinden, "Tevârih-i Âl-i Osman", Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan 1553'e kadar olan dönemi anlatır. "Âsafnâme" ise Lütfî Paşa'nın en tanınmış eseri olup, kendisi de "Âsafnâme" müellifi olarak târihe geçmiştir. Siyâsetnâme türündeki eser devlet idâresi mesleğine âit tespitler ve bilgiler ihtivâ eder.

Hadım Süleyman Paşa: * (1541-1544)

1524-1535 ve 1536-1538 yılları arasında Mısır Beylerbeyliği görevini yürüttü. Mısır’da idârî düzenlemelerde bulunan paşa, Osmanlı İmparatorluğu adına Kızıldeniz ve Umman Denizi’ne egemen oldu. Mısır’da îmar işlerinde bulundu. Vakıflarda yeni düzenlemeler yaptı. Hindistan üzerine sefer isteyince İstanbul’a dâvet edildi. Burada Sadrâzam İbrâhim Paşa ile görüştü. Mısır ve Hindistan işlerini iyi bildiği için Hindistan Seferi’yle görevlendirildi.

31 Mart 1539’da Cidde’ye geldi. Ertesi gün 1 Nisan’da karaya çıkarak şehrin dışında çadır kurdurdu. Daha sonra 7 Nisan’da donanmayı Süveyş’e gönderen paşa Kâbe’yi ziyâret etmek niyetiyle kara yoluyla Mekke’ye gitti. Hac görevini îfâ etmesini müteâkip mayıs ayı içinde önce Mısır’a geldi. Daha sonra merkezden aldığı emir üzerine Dîvân-ı Hümâyun'a ayrıntılı bir rapor sunmak için kasım ayında İstanbul’a döndü.

O sıralar Dîvân-ı Hümâyun'da Lütfî Paşa vezîriâzam, Sofu Mehmed Paşa ile Rüstem Paşa da Kubbe vezirleri olarak yerlerini almışlardı. Süleyman Paşa dîvanda vezirlerden bâzılarınca, özellikle Sadrâzam Lütfî Paşa tarafından birçok yönden tenkit edildi, hakkında soruşturma açılması istendiyse de sonuçsuz kaldı. Süleyman Paşa her ne kadar bu askerî seferde başarısız olmuşsa da, kellesinin gitmesi şöyle dursun, daha sonra Kânûnî tarafından dîvan vezirliğine getirilerek terfî ettirildi. Osmanlı Pâdişâhı, onun Aden’i, Şihr’i ve Zebid’i Osmanlı hâkimiyetine sokmuş olmasını herhâlde bu şekilde ödüllendirmek istemişti. Bir daha Kâhire’ye yollanmayan Süleyman Paşa Kubbe vezîri olarak İstanbul’da kaldı, 1541-1544 yılları arasında sadrâzamlık görevinde bulundu. Dîvân-ı Hümâyun'da İkinci Vezir Boşnak Deli Hüsrev Paşa ile münâkaşa eden Hadım Süleyman Paşa, Malkara’ya sürüldü ve sonra 1547 yılının Eylül ayında Malkara’daki çiftliğinde eceliyle öldü. Ölümünden sonra mülkü Hazîne'ye devredildi.

Dâmad Rüstem Paşa: * (1544-1553)

Diyarbakır Beylerbeyi ve üçüncü vezir iken Şehzâde Cihangir ve Şehzâde Bayezid'in sünnet düğününde Kânûnî Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan ile evlenmiştir. Bu nedenle “Dâmad” sıfatıyla anılır. Hadım Süleyman Paşa'nın azledilmesi üzerine yerine getirilmesi beklenen İkinci Vezir Özdemir Paşa ile Üçüncü Vezir Hüsrev Paşa'yı Hürrem Sultan'ın emriyle birbirine düşürdü ve ardından Sultan Süleyman hem Özdemir Paşa'yı hem de Hüsrev Paşa'yı azledip sadrâzamlığa Rüstem Paşa'yı getirdi. Hürrem Sultan ve eşi ile bir olup Şehzâde Mustafa'nın îdâmına ortam hazırladı. Kânûnî, Şehzâde Mustafa'yı öldürttükten sonra yeniçerilerin ayaklanma çıkarabileceği korkusuyla Rüstem Paşa'yı azletti ve yerine Kara Ahmed Paşa'yı getirdi. Ancak Hürrem Sultan ile Mihrimah Sultan, Rüstem Paşa'yı sadrâzamlığa tekrar getirebilmek için çalıştılar. Kânûnî basit bir bahâneyle Kara Ahmed Paşa'yı Dîvân-ı Hümâyun'un ortasında îdam ettirdikten sonra Rüstem Paşa tekrar sadrâzam oldu ve ölümüne dek bu görevi sürdürdü.

Kara Ahmed Paşa: * (1553-1555)

Osmanlı târihinde Temeşvar Fâtihi olarak tanınmış değerli bir vezirdi. Macaristan ve İran seferlerinde, Gürcistan istilâsında büyük hizmetleri görülmüştür. Topkapı'da kıymetli çinilerle süslü olan câmi bunun olup vefâtından az evvel yaptırmaya başlamış ise de tamâmını görememiştir. Kendisi câmi yanında medfundur. Yavuz'un kızı Fatma Sultan'ı almıştı. Arnavut devşirmelerindendir. Yeniçeri ağası, Rumeli Beylerbeyi olmuş ve ikinci vezir iken Temeşvar'ı zapt eylemiş, Rüstem Paşa'nın ilk vezîriâzamlığından azli üzerine onun yerine tâyin edilmiştir. Rüstem Paşa'nın tekrar vezirliğe getirilebilmesi için kışkırtılan pâdişâhın fermânıyla îdam edilmiştir.

Semiz Ali Paşa: * (1561-1565)

Çok şişmanlığıyla ünlüdür. Gelmiş geçmiş en şişman vezîriâzamıdır. Örneğin bu sadrâzamı bir at taşıyamaz, bir yere giderken iki at kullanırmış. Babası Braçiç Âilesi’nden Hüseyin adlı Hıristiyan iken Müslümanlığı kabul etmiş birinin oğludur. Devşirme olarak İstanbul’a getirildi ve yetiştirilmek üzere Enderûn’a verildi. 1545’te Enderûn’dan emîr-i alem olarak Enderûn’dan çıktı. 1546’da yeniçeri ağası oldu. Üç yıl bu görevi sürdürdükten sonra, 1549’da Rumeli Beylerbeyi ve vezir rütbesiyle Mısır Beylerbeyliğine atandı. Üçüncü vezir rütbesindeyken Kânûnî Sultan Süleyman ile sefere katıldı. İkinci vezir rütbesindeyken Sadrâzam Rüstem Paşa’nın ölümü üzerine 1561’de sadrâzam oldu. Ölüm târihi olan 1565’e kadar kesintisiz olarak sadrâzamlık makâmını korudu ve görevdeyken öldü. Yönetimi sırasında Avusturya ile sekiz yıllık bir barış antlaşması yapıldı. Malta’ya sefer düzenlendi. Dönemi barış içinde geçti. Uzun boyu ve çok şişman olduğu için “Semiz” lâkabı takılmıştır. Hayır eserleri arasında Babaeski’de bir câmi, Edirne’deki Ali Paşa Çarşısı, Zincirlikuyu'da bir medrese sayılabilir. Türbesi İstanbul’daki Eyüp Sultan Câmii’nin avlusundadır.

Sokollu Mehmed Paşa: * ** (1565-1579)

Hem Osmanlı İmparatorluğunun zirvede bulunduğu dönemi simgelemesi îtibâriyle hem de icraatları, projeleri ve kişiliği nedenleriyle en büyük Osmanlı sadrâzamlarından biri kabul edilir. İki metreyi aşan boyu ile aynı zamanda en uzun boylu Osmanlı Sadrâzamı idi.

1505 yılında Vişegrad Kadılığındaki Rudo Kasabası’na uzak olmayan (Osmanlı idâresi altında iken Sokol olarak adlandırılan) Sokoloviçi (Slav dillerinde “şâhin oğulları” demektir) Köyü’nde doğmuştur. İlk adı Bayo Sokoloviç'ti. Bu nedenle Balkan halkları arasında "Mehmed Paşa Sokoloviç" olarak anılır. Vaftiz edilirken Bayo adı takılmıştı. Babasının adı Dimitriye'ydi. Dimitriye'nin bir kızı ve Sırp târihçilerine göre üç, Türk yazarlarına göre ise iki oğlu daha vardı. 1519 yılında devşirme sistemi ile çocuk yaşta Edirne Sarayı’na getirilmiş, Mehmed adı verilerek Türk ve Müslüman kültürü ile yetiştirilmiştir. Ardından İstanbul'a gönderildi. Topkapı Sarayı'nın Enderun bölümünde çeşitli görevlerde bulundu. 1541'de kapıcıbaşılığa yükseldi. 1546'da saray hizmetlerinde başarılı olanların dış göreve atanmaları yolundaki gelenek uyarınca kaptanıderyâlığa getirildi. Görevde iken Trablusgarp Seferi'ne katıldı, İstanbul Tersânesi’ni genişletti ve yeniledi. 1549'da vezirliğe yükselerek Rumeli Beylerbeyliğine atandı.

Avusturya ile 1547'de imzâlanan barış antlaşmasının bozulması üzerine Sokollu Mehmed Paşa 1551'deki Erdel Seferi komutanlığına getirildi. 80.000 kişilik orduyla Erdel'e giren Sokollu Mehmed Paşa önemli kaleleri aldı, ama Temeşvar Kuşatması’nda başarılı olamayarak geri çekildi. Temeşvar 1552'de, Macaristan Serdarlığına atanan Kara Ahmed Paşa * ile alınabildi.

Kânûnî Sultan Süleyman 1553'te Sokollu Mehmed Paşa'yı Rumeli askerlerinin başında Anadolu'ya gönderdi. Aynı yıl başlayan Nahçıvan Seferi’nde Sokollu komutasındaki Rumeli askerleri büyük başarı gösterdiler. Sefer dönüşünde Sokollu üçüncü vezirliğe yükselerek Kubbealtı vezirleri arasına katıldı. Sokollu Mehmed Paşa, Kânûnî'nin oğulları arasındaki mücâdeleler sırasında hep Selim'in yanında oldu. Nitekim taht mücâdelesini Selim kazandı. Semiz Ali Paşa *'nın sadrâzamlığa yükselmesiyle ikinci vezir olan Sokollu, onun 1565'te ölmesiyle sadrâzamlığa getirildi. Yaşı hayli ilerlemiş olan Kânûnî, çok güvendiği Sokollu'ya geniş yetkiler vermişti. 1561'de üçüncü vezir iken Kânûnî Sultan Süleyman'ın torunu ve Sultan II. Selim'in kızı Esmehan Sultan ile evlendi.

Bu târihten ölümüne kadarki 15 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğunun idâresini fiilen elinde tuttu. Kânûnî Sultan Süleyman'ın son seferi olan Zigetvar Kalesi fethini, pâdişah öldükten sonra o idâre etti. Kânûnî Sultan Süleyman'ın ölümünü askerden II. Selim gelinceye kadar saklayarak onu tahta çıkarmayı başardı. II. Selim döneminde sürekli sadrâzamlıkta kaldı ve devlet işlerini idâre etti. 

Sokollu 1568'de Avusturya ile 8 yıl süren bir barış antlaşması imzâladıktan sonra doğuya yöneldi. Amacı Osmanlı egemenliğini Asya'da ve doğu denizlerinde de güçlendirmekti. Portekiz'in Hint Okyanusu'ndaki artan etkinliğine karşın Kızıldeniz, Umman Denizi ve Basra Körfezi'ndeki Osmanlı gemilerinin sayılarını attırdı. Hindistan ve Endonezya ile iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Sokollu ayrıca Tunus'u Osmanlı himâyesi altına sokarak, Kuzey Afrika'yı da denetlemek istiyordu. Ama Piyâle Paşa ve Lala Mustafa Paşa * gibi karşıtların etkisiyle dîvan 1570'te Kıbrıs'ın alınması kararını aldı. Sokollu Venediklilere karşı böyle bir savaşın Avrupa'yı kendilerine karşı birleştireceği görüşündeydi. Ama Lala Mustafa Paşa dîvâna uyarak 1571'de Kıbrıs'a çıktı. Haçlı Donanması'nın misillemesinde Osmanlı Donanması İnebahtı'da yenildi. Alınan ağır yenilgi karşısında Osmanlılara gelen bir Venedik Elçisi'ne "Biz sizden Kıbrıs'ı alarak kolunuzu kestik, siz ise donanmamızı yenmekle yalnızca sakalımızı kestiniz; unutmayın ki, kol bir daha yerine gelmez, ama sakal eskisinden de gür çıkar." dedi. Gerçekten de Sokollu'nun dediği oldu ve Venedikliler barış istemek zorunda kaldılar. Daha sonra Osmanlı Donanması Tunus'u İspanyollardan aldı.

Sokollu 1574'te ölen II. Selim'in yerine geçen oğlu III. Murat döneminde de sadrâzamlığını sürdürdü. Fakat artık eski gücü yoktu çünkü pâdişah da artık onun karşıtlarıyla işbirliği hâlindeydi. Sokollu yine de bâzı siyâsal başarılara imzâ attı. Fas'ı Portekiz akınlarından kurtardı, Avusturya'nın saray içine dönük oyunlarını etkisiz hâle getirdi. Fakat baskılar artık iyice artmıştı, amcasının oğlu Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa sudan bir nedenle îdam ettirildi. 1579 yılında ise III. Murat'ın eşi Safiye Sultan tarafından tutulan ve derviş kılığına girmiş bir yeniçeri tarafından dîvan çıkışında 11 Ekim 1579’da kalbinden hançerlenerek öldürüldü. Paşayı öldüren şahıs ise hemen oracıkta askerler tarafından parçalanırken başta pâdişah olmak üzere bütün devlet ileri gelenleri hemen içeri alındı. Sokollu ise yapılan bütün müdâhalelere rağmen kurtarılamadı ve kısa sürede hayâtını kaybetti. Daha sonra Eyüp'te defnedildi.

Sokollu Mehmed Paşa 14 yıl süren sadrâzamlığı boyunca usta bir siyâsetçi olarak öne çıkmış, birçok askerî ve siyâsal başarının elde edilmesinde birinci derecede rol almıştır. 60 yıllık devlet hizmeti sırasında da hiçbir görevinden alınmamış, dâimâ bir üst göreve atanmış olması da ayrı bir özelliğidir. Sokollu bir tânesi İstanbul'da, diğerleri Lüleburgaz, Havsa ve Payas'ta bulunan beş külliyesi, imparatorluğun hemen her yanına yayılmış eserleri olmuştur.

Don ve Volga ırmakları arasında bir kanal açarak Osmanlı Donanması’na Hazar Denizi yolunu açma, Süveyş Kanalı'nı açma, İzmit Körfezi-SapancaGölü-Sakarya Nehri üzerinden Karadeniz'e alternatif bir boğaz açma gibi çağının ötesinde projeleri vardı. Don-Volga Kanalı için gerekli işgücü seferber edildi, ancak hava şartları nedeniyle çalışmalar sürdürülemedi. Süveyş Kanalı düşüncesiyle ön adım olarak Sûdan zapt edildi. Ancak bu proje de sonuca ulaşamadı. Devlet teşkîlâtı içinde de önemli düzenlemeler yapmıştır.