I. MAHMUT
Yirmi Dördüncü Osmanlı Sultânı
Babası: II. Mustafa
Annesi: Sâliha Sultan
Doğum Târihi: 2 Ağustos 1696
Vefât Târihi: 13 Aralık 1754 (58 y.)
Saltanat Müddeti: 30 Eylül 1730 - 13
Aralık 1754
Türbesi:
İstanbul’dadır.
1696'da Edirne Sarayı'nda dünyâya geldi. II. Mustafa'nın oğlu ve III. Ahmet'in
yeğenidir.
İlk Yılları
Okul çağına geldiği zaman babasının
hocası Şeyhülislam Feyzullah Efendi'den dersler aldı. Şehzâdeliğinde yüksek fen ve din ilimlerini öğrenerek yetişti.
Babasının tahttan indirilmesinden sonra pâdişah olan amcası III. Ahmet de, Şehzâde Mahmut'un yetiştirilmesine îtinâ gösterdi. Nihâyet III. Ahmet'in
Patrona Halil İsyânı'yla saltanattan indirilmesi üzerine, 30 Eylül 1730'da tahta çıktı. III. Ahmet
saltanattan çekilirken yeğenine nasîhatler etti ve tavsiyelerde bulundu.
Patrona Halil İsyânı'nın bastırılması
Sultan I. Mahmut, pâdişahlığının ilk
günlerinde, kendisini tahta çıkaran isyanisyancıların isteklerini yerine getirmek zorunda kaldı. Sultan III.
Ahmed devrinde yapılmış olan köşk ve konakların çoğu isyancıların istekleri sonucu yakılıp yıkıldı.
Devlet adamları ve mêmurlar isyancıların düşünceleri doğrultusunda atandı.
İsyancıların önderi konumundaki Patrona Halil
de Sultan I. Mahmut'a olan bağlılığını bildirmiş olmakla birlikte, devlet
işlerine müdâhale etmekten vazgeçmiyordu. Bu müdâhale öyle bir aşamaya geldi
ki, Patrona Halil Sultan I. Mahmut'tan kendisini yeniçeri ağalığına getirmesini ve Rusya'ya karşı savaş açmasını istedi. 15
Kasım 1730 günü tören yapılacağı bahânesiyle saraya çağrılan Patrona Halil ve
yandaşları yakalanarak öldürüldü.
Patrona Halil yandaşları öldürülme korkusuyla tekrar ayaklandılar. Sultan I. Mahmut, Sancak-ı Şerif çıkarttı ve halktan ayaklanmanın bastırılması için yardım
istedi. İsyanlardan
bıkmış olan halk, pâdişâha yardımcı olarak ayaklanmanın 28 Ocak 1731 târihinde kısa sürede bastırılmasını
sağladı.
İran Savaşları
Osmanlı kuvvetleri İran Seraskeri Ahmed Paşa ile
Erzurum Beylerbeyi ve Revan Seraskeri Hekimoğlu Ali Paşa kumandası altında iki koldan harekete geçti. 30 Temmuz
1731'de Kirmanşah alındı. 15 Eylül'de Kurican sahrasında İran kuvvetleri
bozguna uğratıldı. Urmiye ve Tebriz ele geçirildi. İran Şâhı’nın sulh istemesi üzerine Ocak 1732'de Ahmed Paşa Antlaşması imzâlandı. Buna göre Aras Nehri iki devlet arasında hudut kabul edilirken, Revan, Gence, Nahçıvan, Tiflis, Şirvan ve Dağıstan Osmanlılara; Tebriz, Kirmanşah, Hamedan, Luristan ve Erdelan eyâletleri ise İran'a bırakıldı. Söz konusu antlaşma Osmanlı
Devleti'ni memnun etmedi ve sadrâzam azledildi.
Dolayısıyla, kırılgan bir barış ortamı oluştu. İran da kaybettiği Kafkasya topraklarını geri almak için fırsat kollamaya başladı.
1733'te İran'da iktidârı ele geçiren Nâdir Şah, Osmanlıların eline geçen bölgeleri almak için tekrar savaş açtı. 1735'teki
Arpaçay Savaşı’nı
Osmanlılar kaybetti. Gence, Tiflis ve Revan İran'ın eline geçti.
Rusya ve Avusturya İle Savaşlar
Osmanlı Devleti'nin doğuda İran ile mücâdelesini fırsat bilen Avusturya ve Rusya da iki cepheden harekete geçmişti. Azak Kalesi’ni ele geçiren Ruslar, Osmanlı kuvvetlerinin toparlanmasına
meydan vermeden Gözleve, Kılburun ve Orkapı'yı da işgal ettiler. 12 Temmuz
1737'de harekete geçen Avusturya ordusu ise, Bosna, Sırbistan ve Eflak'a girdi. Bu mağlûbiyetler üzerine I. Mahmut sadârete getirdiği Muhsinzâde Abdullah Paşa'yı Rusya üzerine, Hekimoğlu Ali Paşa'yı da Avusturya üzerine sefere mêmur etti. Muhsinzâde süratli bir hareketle Özi ve Kılburun kalelerini ele geçirirken, Hekimoğlu Ali Paşa ise Banyaluka'yı kuşatan Avusturya kuvvetlerine
büyük bir darbe indirdi. Yapılan savaşta Avusturya kuvvetlerinin asker zâyiâtı 60 bin idi.
Hekimoğlu Ali Paşa'nın bu zaferi İstanbul'da büyük bir sevince yol açtı. Avusturya ve Rusya barış
istemek zorunda kaldı. Nihâyet 18 Eylül 1739'da yapılan Belgrad Antlaşması'yla Avusturya ile Tuna ve Sava nehirleri hudut kesildi. Rusya ise Azak Denizi’nde donanma bulunduramayacaktı.
Kapitülasyonlar
Osmanlı Devleti Atlas Okyanusu ticâreti karşısında
gerileyen Akdeniz ticâretini canlı tutmak amacıyla Kânûnî Sultan Süleyman devrinde 1536 yılında müttefiki Fransa'ya ticâret ve gümrük kolaylıkları sağlamıştı. Tek taraflı olarak verilen bu
ayrıcalıklar süresi bittiğinde uzatılmak sûretiyle sürdürülüyordu. Rusya ve Avusturya ile imzâlanan Belgrad Antlaşmalarında arabuluculuk ve
kolaylaştırıcı rol üstlenen Fransa'ya bu kapitülasyonlar 1740 yılında imzâlanan bir anlaşmayla sürekli olarak
verildi.
XIX. yüzyıldan îtibâren birçok ülkeye
teşmil edilen ve Osmanlı Devleti'nin ekonomisine zarar vermeye başlayan
kapitülasyonlar 24 Temmuz 1923 târihinde Lozan Antlaşması ile kaldırıldı.
İran İle Yeniden Savaş
Avrupa devletleriyle
anlaşmalar sağlayan I. Mahmut, yeniden İran üzerine döndü. Nâdir Şah, bu vaziyet karşısında Osmanlılarla baş edemeyeceğini
anlayınca, Kasr-ı Şirin Antlaşması maddeleri üzerinden anlaşma teklifinde bulundu ve bu istek kabul
edildi (1746).
Islahatlar
I. Mahmut, Lâle Devri'nde (1718-1730) büyük bir hız kazanan Osmanlı reform hareketinin Patrona Halil İsyânı ile kesintiye
uğradığı bir siyâsî ortamda tahta geçti. Amcası III. Ahmet'in
başlattığı reform politikasını daha çekingen bir üslupla da olsa sürdürmeye gayret
etti. İsyandan sonra duraksayan matbaacılık hamlesinin yeniden
canlandırılmasına izin verdi. Başta Ayasofya Kütüphânesi olmak üzere kütüphâneler kurdu. Daha sonra Nûruosmaniye Câmii adını alan câminin
Avrupa mîmârîsi tarzında inşâ edilmesi için Simon Kalfa adlı Ermeni mîmârı görevlendirdi ise de, daha sonra gelen tepkiler
üzerine bu projeden vazgeçti.
I. Mahmut döneminin en önemli yeniliği
Üsküdar'da kurulan ve çağın gereklerine göre askerî eğitim veren
Kara Mühendishânesi'nin (Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun) açılışı oldu. 1729 yılında Osmanlı Devleti'nin hizmetine
giren Humbaracı Ahmed Paşa'nın öncülüğünde Humbaracı Ocağı büyük bir gelişme sağladı ve gerek Avusturya'ya gerekse Rusya'ya karşı kazanılan başarılarda önemli pay sâhibi oldu.
Mîmârî Eserler
I. Mahmut döneminin en büyük eseri
Hekimoğlu Ali Paşa Câmii ve külliyesi oldu. Tophâne'de inşâ edilen I. Mahmut Çeşmesi, Halep'te yapılan Osman Paşa Külliyesi, Kâhire'deki Habbaniye Sultan I. Mahmut Tekkesi ve Sebili,
Erzurum'daki Vezir İbrâhim Paşa Câmii, Cağaloğlu'ndaki Hacı Beşir Ağa Külliyesi ve Şumnu'da inşâ edilen Şerif Halil Paşa Câmii dönemin diğer önemli mîmârî eserleridir.
Ölümü
Zor bir dönemde pâdişah olmasına rağmen ülke
içinde ve dışında huzûru sağlayan, Osmanlı Devleti'nin gerileme sürecini bir
süreliğine de olsa yavaşlatmayı başaran I. Mahmut, 13 Aralık 1754'te
hastalığına rağmen çıktığı Cuma namazından dönerken, Demirkapı'da at sırtında vefât etti. Yeni Câmi Turhan Vâlide SultanTürbesi'nde babası Sultan II. Mustafa'nın yanına gömüldü.
Kişiliği
Devrinin vakânüvislerince zeki, anlayışlı, hamiyetli, lütufkâr ve merhametli
bir zât olarak tanıtılan I. Mahmut, hâdiseleri sonuna kadar tâkip eder, devlet
işlerinde istişârede bulunur, acele etmez ve telaş göstermezdi. Yeniliği sever
ve memleketi bu yoldan yükseltmeye gayret ederdi. İlim, sanat, edebiyat
meclislerindeki sohbetlere katılır ve “Sebkat” mahlası ile şiirler yazardı.
Devrinde ilim, kültür ve sanat sahalarında kıymetli eserler yazıldı. Beşiktaş'ta Arap İskelesi Câmii, Rumelihisarı'nda İskele Câmii ve Yıldıztepe Mescitleri yaptırdığı bâzı
eserlerdir.
Dönemin Sadrâzamları
Silahdar Dâmad Mehmed Paşa: * ** (1730-1731)
Kabakulak İbrâhim Paşa: * (1731-1731)
Şebinkarahisar'dan bir köylünün oğludur. İstanbul'a gelmiş, bir iki kapı değiştirdikten sonra Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa *'ya çuhadar olmuş ve paşasının İslankamen Muhârebesi’nde şehâdeti üzerine bâzı vâlilerin hizmetine girmiş ve bu
arada Defterdar Dâmad Mehmed Paşa'nın, Sadrâzam Çorlulu Ali Paşa *'dan ricâsı üzerine başmukâtaacılığa tâyin olunmuştur.
İbrâhim Ağa, Şehit Ali Paşa sadâretinde ve 1716'da beylerbeyilik ile Bosna Beylerbeyliğine tâyin edilmişti; fakat bir müddet sonra kendi arzusuyla
beylerbeyliği üzerinden alınarak Bosna Vâlisi olan efendizâdesi Numan Paşa *'ya kethüdâ olmuş ve onun vefâtı
üzerine Köprülüzâde Abdullah Paşa'ya kethüdâlık etmiştir.
İbrâhim Ağa bundan sonra Mısır Beylerbeyi olan eski sadrâzam Nişancı Mehmed Paşa *'nın hükûmetten ricâsı üzerine kethüdâlıkla onun yanına verilmiş ve Mısır beylerbeyilerine gâlip gelen Çerkeş Mehmed Bey'le diğer serkeşlerin têdiplerinde
mühim hizmeti görülmüştür.
Cidde Beylerbeyliğine nakledilen Nişancı Mehmed Paşa'nın Mekke'de vefât etmesi üzerine İbrâhim Ağa İstanbul'a gelmiş ve
Patrona Halil İsyânı üzerine Mısır'daki icraâtı dolayısıyla bu hareketi de bastırabileceği bâzı
dostları tarafından Dârüssaâde Ağası Beşir Ağa'ya ve onun vâsıtasıyla pâdişâha arz edilmiştir. Bu mürâcaatı kabul eden I. Mahmut, bâzı
tavsiyelerle işi üzerine almış olan İbrâhim Ağa'nın yapacağı işte ve alacağı tertîbatta
sarayla
temâsı dikkati çekmemek için kendisini kapıcılar kethüdâsı tâyin eylemiştir (1730
Kasım).
Filhakîka İbrâhim Ağa'nın aldığı tertîbat
üzerine âsîlerin terbiye edilmesine muvaffak olunmuş ve bu hizmetine mükâfat
olarak İran Seferi münâsebetiyle
Bağdat taraflarında serasker maiyyetinde
bulunmak üzere kendisine vezirlikle Halep Beylerbeyliği verilmiştir (28
Aralık 1730).
İbrâhim Paşa, mêmuriyeti mahalline
gitmek için Üsküdar tarafına geçmiş ise de, yirmi beş gün sonra yâni
22 Ocak 1731’de Silahdar Mehmed Paşa *'nın yerine sadrâzam olarak âsâyişin iyice
têmini kendisine bırakılmıştır.
Kabakulak İbrâhim Paşa'nın sadârete geçmesinden az sonra Patrona avenesinden bir kısmı
intikam almak üzere bir isyan hazırlayarak 23 Ramazan ve 1 Nisan'da Ağa Kapısı'nı basmak sûretiyle faaliyete geçtilerse de, derhâl Sancak-ı Şerif çıkarılarak ayaklanma bastırılmıştır. Yine
bunun sadâreti esnâsında ve evvelki isyandan beş ay sonra 2 Eylül 1731’de Bayezit Câmii taraflarında da bir isyan
teşebbüsü olmuşsa da o da bastırılmıştır.
İbrâhim Paşa, sadâreti esnâsında kendilerine gücendiği ve husûmet ettiği
şahıslardan intikam almaya başlamış olduğundan bu hâl aleyhine bir cereyan
uyandırmıştı. Sadrâzam, hasımları hakkında sürgün işinde fazla ileri
gitmişti; hattâ velînîmeti Defterdar Dâmad Mehmed Paşa'nın oğlu Şıkk-ı Evvel Defterdârı İzzet Ali Bey'i azil
ve sürgün ettirdiği gibi Dârüssaâde Ağası Hacı Beşir Ağa'nın
sadâret işlerine kadar olan müdâhalesini çekemeyerek bir fırsatını getirip onu
da uzaklaştırmak istedi ve bunun müdâhalesinden bahsederek pâdişâhın muvâfakatini de aldı. Ağayı menfasına götürmek üzere
Sarayburnu'nda
bir de çektiri hazırlandı.
İbrâhim Paşa, dârüssaâde ağası hakkında aldığı müsâadeyi
mahrem ittihaz ettiği kayınpederi ve kethüdâsı Mehmed Ağa'ya söyledi ve o da bir tezkîre ile meseleyi derhâl
kızlar ağasın bildirdi. Etekleri tutuşan Beşir Ağa, vâlide sultanın ayaklarına kapanarak şefâatini ricâ etmesi ve onun da pâdişahtan
ricâsı üzerine Beşir Ağa sürgünden kurtularak sadrâzamın onun için
hazırlattığı çektiriye kendisi bindirilerek malları müsâdere edilmeden Ağrıboz Muhâfızlığı
ile derhâl İstanbul'dan çıkarılıp yerine Rumeli Vâlisi Topal Osman Paşa sadrâzam
tâyin olunarak o gelinceye kadar yeniçeri ağası Şâhin
Mehmed Paşa sadâret kaymakamlığına tâyin olunmuştur (9 Eylül 1731).
Kabakulak İbrâhim Paşa, Ağrıboz Muhâfızlığından sonra 1732 Nisan'da Bosna Beylerbeyliğine tâyin edilmiş ise de ahâli,
hakkında şikâyette bulunduğundan 1732 Temmuz'da vezirliği alınarak Girit'te Resmo kasabasında ikâmete mêmur
edilmiştir.
İbrâhim Paşa on sene kadar bu kasabada
oturmuş, aleyhtarlarının faaliyetleri ve şimdilik sebebi bilinmeyen bir bahâne
ile 1743 başlarında katlolunarak başı İstanbul'a gönderilip Kocamustafapaşa mezarlığına defnedilmiştir.
Hadîkatü’l-Vüzerâ Zeyli’ndeki tercüme-i hâlinde devlet ricâlinden bir hayli değerli
zatları telef ettikten başka pâdişâhı tahkir ve İstanbul idâresini
Cezâyir memleketi gibi ocaklık ve dayılık şeklinde idâre etmek
istediği beyan olunmaktadır. Tercüme-i hâlinin tetkîkinden, işi önceden düşünüp
kanaatini açıkça söylediği anlaşılmaktadır. Müstakîmzâde, Tuhfe-i Hattatin'de sülüs ve nesih yazıda vesâir maârifte
kemal sâhibi olduğunu beyan ediyor. Garazkâr ve intikamcı olduğu görülmektedir.
Topal Osman Paşa: * (1731-1732)
Mora'da yerleşmiş bir Türk âilesindendir.
İstanbul'a gelince bâzı hemşehrîlerinin delâletleriyle sarayın Koz Bekçileri Ocağı’na kaydedilmiş ve bir müddet hizmetten sonra pandolbaşı (veya pandurbaşı: kır bekçisi ve derbend muhâfızı) olarak saray bahçelerinde hizmet
etmiş ve buradan yirmi bir yaşında iken pâdişah tarafından verilen
bir vazîfe ile Mısır'a
gönderilmiş ise de gemi ile Sayda’dan Dimyat'a gittiği sırada bir İspanyol korsan gemisine esir düşüp
yaralı olarak Malta'ya
götürülmüştür.
Osman, Malta Limanı
reisi Marsilyalı Vensan Arno'ya mürâcaat ile asâletinin îcâbı olarak kendisini esâretten
kurtarmasını ricâ etmiş ve o da korsanlara verdiği altı yüz duka altını mukâbilinde
Osman'ı esirlikten kurtarmış ve yaraları da tedâvî edilen Osman serbest
bırakılarak bir Fransız gemisiyle Dimyat'a ve oradan Kâhire'ye gelmiştir.
Osman, kendisini esirlikten kurtarmış
olan Arno'ya buradan tedârik ettiği bin duka altını ile
kıymetli kürk yolladığı gibi ayrıca beş yüz duka daha göndermek sûretiyle
minnettarlığını bildirmiştir.
1714’te Mora'da martolosbaşı (derbend ve zor geçitlerin ve âsâyişin muhâfaza ve emniyetine mêmur edilen bir sınıf muhâfızın âmiri
demek olup bunun emri altında Hıristiyan tebaadan martolos denilen muhâfızlar vardı.) bulunan Osman Ağa, Sadrâzam
Şehit Ali Paşa * **'nın
Mora Seferi esnâsında
verilen emir üzerine beş bin yaya levend yazmaya mêmur edildi
ve bu kuvvetlerle Korint Geçidi’ne ve Korint şehrine karşı
taarruza geçti ve üç dört yüz kişi ile, Müslümanlıktan yüz çevirerek (tanassur ederek) Venediklilerin hizmetine girmiş olan Sinanoğlu'nun harekâtını tâkibe mêmur oldu ve beylerbeyilik ile 1715'te Tırhala Mutasarrıflığına ve 1716 Aralık'ta Muhsinzâde Abdullah Paşa'nın yerine vezirlikle Mora Seraskerliğine tâyin olundu.
Avusturya ve Venedik ile devam eden muhârebede Kastel’den İnebahtı Körfezi’ne
geçen Venedik fırkateynlerini zapt ve kaptanlarını esir eylediğinden, hizmeti
takdir olunup aynı zamanda Preveze ile Dubniçe taraflarının idâresi de kendisine bırakıldı.
22 Ekim 1718 Osman Paşa, İnebahtı Muhâfızlığına naklolunarak yerine Mora Seraskerliğine Beylerbeyi Mustafa Paşa
getirildi ve daha sonra da Narda Muhâfızı olarak 1720 Şubat’ta
Bosna Beylerbeyliğine tâyin olundu ve on dört ay sonra yâni 1721 Mayıs'ta
Rumeli Beylerbeyi Muhsinzâde Abdullah Paşa'ya karşı Niş'teki yeniçerilerin ayaklanmaları üzerine mêmuriyetleri
becâyiş edilerek Rumeli Beylerbeyi ve Niş Muhâfızı oldu.
Osman Paşa, uzun müddet burada kaldı ve
hakkında şikâyet olduğundan 24 Ağustos 1727 de Bosna Beylerbeyi Muhsinzâde Abdullah
Paşa ile tekrar becâyiş oldular. Fakat 1727 Ocak’ta yapılan
değişimde Niğbolu Sancağı ile Vidin Muhâfızlığına tâyin olundu.
Topal Osman Paşa 1729 ile 1731 seneleri
arasında tekrar Bosna ve Rumeli vâliliklerinde bulundu ve 1731 Mayıs'ta Bosna Beylerbeyi bulunurken Rumeli'de eşkıyâ teftişine mêmur oldu
ve bilhassâ Arnavutluk'ta kazâ kazâ
dolaşıp temizlik yapmaya mêmur edildi ve yine o sene Rumeli Beylerbeyi oldu.
Topal Osman Paşa gezdiği yerlerdeki âsâyişsizliği
giderip temizlik yapa yapa Selânik taraflarına geldiği sırada, yâni 1731 Eylül başlarında Dârüssaâde Ağası Beşir Ağa'dan gizlice aldığı bir mektupla sadârete getirileceği müjdelenerek teftiş yoluyla İstanbul'a doğru
gelmesi bildirilmiş olduğundan, o yolda hareket etti ve Selânik ile Serez arasına geldiği
sırada Birinci Mîrahor
Kara Mehmed Paşazâde Mustafa Bey vâsıtasıyla sadârete dâvet olunup İstanbul'a gelerek Mühr-i Hümâyun'u
aldı (21 Eylül 1731).
Osman Paşa sadârette takrîben beş ay
kadar kaldı; Ramazan’ın on beşinde Hırka-i Şerif ziyâreti için diğer vezirler ve ulemâ ile saraya gidip ziyâretten sonra Hırka-i Şerif Odası’ndan çıkmış ve koluna girmiş olan silahdar ağaya:
"—Oruçtan
ve ihtiyarlıktan rahatsızım, şurada biraz oturayım" diyerek Revan Köşkü'nün kapısı önünde oturmuştu. Bu sırada silahdar pâdişâhın huzûruna giderek vaziyeti anlatmış olduğundan tekrar
Osman Paşa'nın yanına geldiği zaman:
"—
Şevketlü efendimiz Sünnet Odası'na gideceklerinden
buradan geçerler, rahatsız olursunuz" diye Osman Paşa'yı Revan Köşkü’ne
sokup pâdişah, şeyhülislam ile Sünnet Odası'na geçtikten sonra silahdar ağa vâsıtasıyla
Osman Paşa'dan Mühr-i Hümâyun alınmış ve müsâderesiz olarak derhâl bostancı sandalıyla Kadı Köyü'ne gönderilmiştir.
I. Mahmut, hasta ve ihtiyar olduğunu
söyleyen Topal Osman Paşa'nın yerine Tebriz Seraskeri Hekimoğlu Ali Paşa'yı münâsip görüp o gelinceye kadar Defterdar İzzet Ali
Paşa'yı defterdarlığa
ilâveten sadâret kaymakamlığına tâyin eylemiştir.
Osman Paşa, azli günü Trabzon Beylerbeyliğine tâyin olunarak gitmiştir. Mühimme defterinde'nde Osman Paşa'nın sadâretten çekilmesi istifâ şeklinde gösterilmiş olup filhakîka silahdâra, ihtiyarlığından ve hâlsizliğinden bahsetmesi paşanın sadâretten çekilmek istediği şeklinde tefsir edilmiştir, belki de
böyledir.
Hammer, Osman Paşa'nın sadâretten ayrılmasına sebep olarak eski kethüdâsı Çavuşbaşı Süleyman Ağa'nın yolsuzluklarının ve rüşvetçiliğinin sebep olduğunu yazıyor.
İran Seferi’nin tekrar başlaması üzerine 1732 Haziran'da Trabzon Beylerbeyliğinden alınarak o sırada vefât etmiş olan Tiflis Muhâfızı Rüstem Paşa'nın
yerine tâyin olunmuştur. 1732 Eylül’de Erzurum Beylerbeyliğine naklolunarak bu eyâlet üzerinde kalmak üzere
Musul taraflarındaki İran Cephesi’ne serasker olmuş ve sonra seraskerliğe ilâveten Anadolu Vâliliği verilmiştir.
Osman Paşa serasker tâyin edildiğine dâir olan fermânı aldığı vakit hasta idi; fakat vaziyetin ciddiyetini
kavrayıp hastalığına bakmayarak süratle Musul tarafına hareket etmiş ve bu sûretle
tereddüt ve özür beyan etmeyerek süratle fermâna uyması pâdişâhın memnûniyetine neden olmuştur.
Topal Osman Paşa, Nâdir Şah'ı Dicle kıyısında, 20 Temmuz
1733 târihindeki muhârebede yenmesi üzerine Bağdat ve Doğu Anadolu istilâdan kurtarılmıştır.
Osman Paşa, bu muvaffakiyetinden sonra
hastalığı sebebiyle seraskerlikten affını istemiş ise de kendisine seraskerlik teklif edilen Bağdat Beylerbeyi Ahmed Paşa'nın kabul
etmemesi üzerine bu vazîfe Osman Paşa üzerinde bırakılmıştır.
Osman Paşa ile Nâdir Şah arasında ikinci defâ
yapılan Kerkük Muhârebesi’nde hasta bulunan Osman Paşa maktûlen vefât ederek Osmanlı kuvvetleri
bozulmuştur (1733 Kasım). Kabri Kerkük'te İmam Kâsım Câmii kabristanındaki türbesindedir. Topal Osman Paşa, vakar sâhibi, cesâretli, tedbirli ve değerli bir devlet
adamı idi.
Hekimoğlu Ali Paşa: * (1732-1735), (1742-1743), (1755-1755)
Venedikli mühtedilerden (İslâm’ı kabul
eden) Hekimbaşı Nuh Efendi'nin oğlu olup, Haziran 1689’da dünyâya geldi. İyi bir
eğitim gördükten sonra Sultan III. Ahmet zamânında hassa silahşörlüğü ile saraya alınıp, sonra da dergâh-ı âlî kapıcıbaşıları arasına katıldı.
1713’te Zile Voyvodalığına tâyin olunan Ali Bey,
1719’da Nevşehirli Dâmad İbrâhim Paşa *’nın sadâreti zamânında beylerbeyi pâyesi ile Türkmen Ağası,
1722’de Rumeli Pâyesi ile Adana Beylerbeyi oldu. Bu görevdeyken
çevredeki birçok aşîretin elebaşlarını sindirerek güvenliği sağlayıp, haklı bir ün kazandı. 1724’te tâyin
edildiği Halep Beylerbeyliği sırasında Serasker Köprülüzâde Abdullah
Paşa maiyyetinde Doğu Seferi’ne mêmur edildi. Ali Paşa, Tebriz’in alınmasında büyük gayret gösterdi. 1725’te vezirlik rütbesi verilip birkaç gün sonra Anadolu Beylerbeyi ve bilâhare hastalığından dolayı vazîfesinden istifâ eden
Abdullah Paşa, Temmuz 1726’da Doğu Serdarlığı ile Tebriz Muhâfızlığı’na getirildi. Bu vazîfedeyken adamları hakkında vukû bulan bâzı
şikâyetlerden dolayı 1728’de Şehrizor Eyâleti’ne nakledildi.
Aynı yıl Sivas, bir yıl sonra da Diyarbakır Beylerbeyliğine getirildi. Nâdir Şah’ın meydana çıkması ile kötü bir hâl alan Doğu Seferi’ne 1730’da ikinci defâ serdar tâyin olunan Ali Paşa, bu
sırada tahta çıkan I. Mahmut tarafından elmaslı bir kılıç ve bir samur kürk
gönderilmek sûretiyle taltif edildi. Ali Paşa, II. Tahmasb’a karşı Eylül 1731’de Kurican Zaferi’ni kazanarak Hamedan, Urmiye ve Tebriz’i geri aldı. Şâhın talebi üzerine akdolunan Ahmed Paşa Musâlahası ile sulh sağlandı.
1732’de Sadrâzam Topal Osman Paşa’nın
azli üzerine, I. Mahmut zamânında sadrâzamlığa getirildi. Üç buçuk yıl süren Ali Paşa’nın bu ilk sadrâzamlığı,
Avrupa’da
Lehistan verâseti buhranıyla, doğuda Ahmed Paşa Antlaşması’nı kabul etmeyen Nâdir Şah’ın İran tahtında bulunan Tahmasb’ı indirip yerine III. Abbâs’ı getirmesi ve Bağdat’a hücum etmesi zamanlarına rastlar. Bağdat’ı Nâdir Şah
kuvvetlerinden kurtarmaya muvaffak olan Topal Osman Paşa’nın 1733’te Kerkük civârında baskına uğrayarak şehit ve orduordunun perîşan olması üzerine sarayda toplanan harp meclisinde Sadrâzam
Ali Paşa azlolunarak Midilli’ye sürüldü. Ali Paşa bir yıl sonra gönderildiği Bosna Beylerbeyliği sırasında, üç sene
Avusturya kuvvetlerinin şiddetli hücumlarına karşı kahramanca mukâvemet
gösterdi. Topladığı gönüllülerle gücünü arttıran Ali Paşa, Banyaluka surları önünde Mareşal Hildburghausen’e karşı 4 Ağustos 1737’de parlak bir zafer kazandı. 1740’ta
güvenliği sağlamak ve kölemen beylerini
sindirmek vazîfesiyle Mısır’a gönderildi.
Bir yıl sonra Anadolu Beylerbeyi olan Ali Paşa 1742’de ikinci defâ sadrâzamlığa getirildi.
Ancak bir müddet sonra yeniden görevden alınarak Midilli’ye sürüldü. 1744’te Bosna, 1745’te Halep Beylerbeyliğine tâyin edildi. Ali Paşa,
aynı yıl Nâdir Şah’ın
Kars üzerine gelmekte olduğu öğrenilince Anadolu Beylerbeyliği ile ikinci defâ, Doğu serdarlığına tâyin oldu.
1746’da İran ile sulh yapıldıktan sonra Anadolu’daki eşkıyâyı sindirmeye mêmur edildi. Karışıklıklar çıkması üzerine
üçüncü defâ Bosna Beylerbeyliğine gönderildi. Ali Paşa, daha sonra tâyin edildiği Trabzon Beylerbeyliği sırasında Karadeniz derebeylerini ortadan kaldırdı.
1754’te Anadolu Beylerbeyliğine naklolundu ise de Şubat 1755’te III. Osman tarafından sadrâzamlık tevcih edildi. Fakat bâzı mâniler
sebebiyle üçüncü sadâretinde ancak elli üç gün kalabilen Ali Paşa azlolunarak
Kıbrıs’a sürüldü.
Ali Paşa, Kıbrıs’ta o kadar izzet ve ikram gördü ki, verilen hediye ve para yardımları sâyesinde
üç ayda Kıbrıs fakirlerine 100 bin Kuruş’tan fazla tasaddukta bulundu. Aynı sene
oğlunun pâdişâha yazdığı bir arîza ile sürgünden kurtulup, 1755’te Mısır Beylerbeyliğine getirildi. 1756’da Anadolu Beylerbeyi olan Hekimoğlu Ali Paşa, bu görevdeyken 14 Ağustos 1758’de eyâlet merkezi olan Kütahya’da vefât etti. Ölürken, İstanbul’daki câmi yanına defnedilmesini vasiyet eden Ali Paşa’nın
naaşı, geçici olarak Kütahya’da defnedilmişti. Daha sonra müsâade alınarak
İstanbul’a
getirilip türbesine defnedildi.
Ali Paşa, akıllı, âlim, tedbirli, yiğit, sağlam görüş sâhibi, cömert ve kerîm bir zât
olup, idârede şiddetliydi. Otuz seneyi aşan vezâreti zamânında başta pâdişah olmak üzere bütün devlet erkânının
îtimat ve hürmetini kazanmıştı. "Âlî" mahlası ile şiirler yazan Ali Paşa’nın
İstanbul’da Davutpaşa yakınlarında bir câmii, kitaplığı, sebili,
türbesi ve zâviyesi vardır.
Gürcü İsmâil Paşa: * (1735-1736)
1670 yılında Gürcistan’da doğmuştur.
Yeniçeri Ocağı’ndan
yetişmiş ve yeniçeri ağalığına kadar yükselmiştir. Rumeli, Trabzon, Diyarbekir ve Bağdat vâliliklerinde
bulunmuştur. 1735 senesinde sadrâzam olmuştur. Sadrâzamlıktan
sonra 1738’de Hanya Muhâfızlığına tâyin edilmiştir. 1738’de
Hanya’da
vefât etmiştir. İstanbul Tepebaşı semtinde
Kamer Hâtun Câmii yanında “Aynalı Çeşme”
adıyla bilinen bir çeşme yaptırmıştır.
Silahdar Seyyid Mehmed Paşa: * (1736-1737)
Dimetokalıdır. II. Mustafa zamânında Enderûn’a alınmış ve orada yetişerek 1733'te silahdar olmuştur. Silahdar
olmadan evvel pâdişah tarafından mêmur olduğu hizmetlerdeki
başarıları dolayısıyla pâdişâhın teveccühünü kazanmıştı.
İsmâil Paşa'nın sadâretten azli üzerine 25 Aralık 1735'te evvelâ vezirlikle sadâret kaymakamı ve on altı gün sonra
bilfiil sadrâzam olmuştur. Silahdar Mehmed Paşa'nın sadâreti Rusya ve Avusturya ile olan 1736 Seferi’ne tesâdüf etmişti. Kendisi vâliliklerde ve memleket işlerinde bulunup tecrübe sâhibi
olmadığından, bütün idâreyi Hekimoğlu Ali Paşa ve İsmâil Paşa'nın sadâretleri zamanlarından beri sadrâzam kethüdâsı bulunan ve kendisine de kethüdâlık eden Osman Hâlisa Efendi'nin eline bırakmıştı. Avusturya
elçisinin
aracılığıyla muhârebenin önlenebileceğine aldanmış olan kethüdânın ihmâliyle hazırlıksız olarak harbe girilip,
Avusturya'nın da Rusya ile berâber hareket etmesi üzerine, vaziyet ciddîleşip
endişe verecek bir şekil arz ettiğinden, Osman Hâlisa Efendi îdam ve Seyyid Mehmed Paşa da azledilmiştir (1737 Ağustos).
Sadrâzamın îdam edilmemesi, pâdişâhın sadrâzama Osman Hâlisa Efendi'nin
sözlerine ehemmiyet vermesini tavsiye etmesinden ve onun da aynı sûretle
hareket eylemesinden dolayıdır. Silahdar Mehmed Paşa, azlinden sonra arpalık olarak verilen Ağrıboz Muhâfızlığına tâyin olunmuş ve 1742
Şubat'ta Girit Beylerbeyi sâbık sadrâzam Yeğen Mehmed Paşa ile becâyişleri yapılmıştır. Seyyid Mehmed Paşa 1742 Ağustos'ta
tekrar Ağrıboz Muhâfızlığına nakil olunarak 1744 Kasım'da Selânik Sancağı’na tâyin edilmiştir. 29 Ağustos 1745'te Özi Beylerbeyliğine ve oradan Hanya Muhâfızlığına ve 17 Eylül 1746'da ikinci defâ Özi Beylerbeyliğine gönderilen
Seyyid Mehmed Paşa, 1747 Şubat'ta Semendire Sancağı ile Belgrad Muhâfızı olmuştur. 1748 Eylül
tevcîhâtında İnebahtı Muhâfızı Şerif Halil Paşa ile
becâyiş ve 1750'de Selânik Mutasarrıfı iken 1751 Mart'ta
Cidde Beylerbeyliğine gönderilmiştir. 1756 Şubat'ta kendisine gönderilen bir fermanda sarayda yetişerek sadârete eriştiğinden, işlere vukûfuyla Hicaz'daki hüsn-i idâresinden bahsolunarak ihtiyarlığı nedeniyle
Cidde Beylerbeyliğine sâbık Trablusşam Beylerbeyi Sâdeddîn Paşa'nın tâyini
kararı verildiğinden dolayı başka bir mêmuriyet isterse Şam veya Mısır tarafına hareket
etmesi ve Cidde'den
ayrılmak istemediği takdirde Taif veya Medîne-i Münevvere'de oturmak üzere tekâüt emrinin gönderileceği bildirilmiş
ise de, yerine kimse yollanmamış ve Seyyid Mehmed Paşa da vefâtı târihi olan
1757 Ağustos'a kadar Cidde Beylerbeyliğinde kalmıştır.
Silahdar Mehmed Paşa, büyük işlerde muvaffak olacak kudrette bulunmamakla berâber, eyâlet ve sancaklardaki idâresi âdilâne idi. Kendisi salah-ı hâl ve îtidal ile tanınmıştı.
Silahdar Mehmed Paşa, büyük işlerde muvaffak olacak kudrette bulunmamakla berâber, eyâlet ve sancaklardaki idâresi âdilâne idi. Kendisi salah-ı hâl ve îtidal ile tanınmıştı.
Sadâreti yirmi ay kadardır. Enderun Târihi'ne göre Üsküdar'da Arakiyeci Mescidi'ni yeni olarak yaptırarak bir de minber koydurup bâzı vakıflar ilâve etmiştir.
Muhsinzâde Abdullah Paşa: * (1737-1737)
İlk tahsilden sonra darphâneye alındı. Bir süre sonra darphâne emîni oldu. Edirne Vakâsı’nda zorbalar kendisini başdefterdar yaptılar (1703). Bu görevi çok kısa sürdü. Sonra sıra ile darphâne
eminliğinden başlayarak Mora Defterdârı, Rumeli Beylerbeyi ve Mora Seraskeri oldu. Abdullah Paşa, Sadrâzam
Ali Paşa * **’nın ölümünden sonra İstanbul’a dönmek istedi. 1717’de kendisine kapıcılar kethüdâlığı verildi. Aynı yıl Vezîriâzam Halil Paşa *’nın kethüdâsı ve Nişancı Mehmed Paşa * **’nın sadâreti üzerine de onun yerine nişancı oldu. 1717’de vezâretle Vidin Kalesi Muhâfızı, sonra Edirne’de yeniçeri ağası oldu. Bir ara Kırım Hânı Mengli Giray’ın yanında Bucak Nogaylarını têdîbe gitti.
Patrona Halil İsyânı sonrası İstanbul’a dâvet edildi ve yeniçeri ağalığı ikinci defâ kendisine
verildi. İstanbul’daki ikinci ayaklanmadan sonra ağalıktan azlolundu, Adana Beylerbeyliğine gönderildi. Aynı zamanda Anadolu’nun teftişi ve şakîlerden temizlenmesi görevi de kendisine verildi.
Çeşitli yerlerde beylerbeyilikler ederken, 1737’de Mühr-i Hümâyun kendisine teslim
olundu. Daha sonra çeşitli muhâfızlık ve beylerbeyiliklerde bulundu, 1746’da emekliliğini istedi.
Abdullah Paşa’nın önce Varna, daha sonra Dimetoka’da oturmasına müsâade edildi. Nihâyet 1748’de beşinci defâ
Bosna Beylerbeyi tâyin edildi. Bu eyâletin
merkezi olan Travnik şehrinde öldü. Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti’nin okumuş ve
askerî kudretten ziyâde idârî işlerine vâkıf bir vezîri idi. Vidin ve Bosna kalelerinde birer câmisi, Tırhala’da çeşmeleri vardır.
Sadrâzam Muhsinzâde Mehmed Paşa oğludur.
Yeğen Mehmed Paşa (?-Kars 1745): * (1737-1739)
Alanyalı Gül Yusuf Efendi’nin yeğeni olduğu için, “Yeğen” lâkabıyla
ün kazandı. Gençliğinde bir süre Antalya Mültezimi oldu. İstanbul’a
gelince, bâzı eminlik görevlerinde bulundu. Hâcegân sınıfına girdikten sonra da, 1728-1729 arasında İstanbul Gümrük
Eminliğine getirildi. 1730’da Patrona Ayaklanması’nda canını kurtarmak için kaçtı.
1733’te mevkufatçıbaşı, daha sonra ikinci kez İstanbul Gümrük Emîni ve 1736-1739
arasındaki Osmanlı - Rus - Avusturya Savaşları sırasında sadâret kaymakamı bulunan Köprülüzâde
Hâfız Ahmed Paşa’ya kethüdâlık yaptı. Daha sonra vezir rütbesiyle sadâret kaymakamı, 19 Aralık 1737’de de sadrâzam atandı.
Göreve gelir gelmez, Osmanlı Devleti
Rusya ile savaşırken, Avusturya’nın kendilerine karşı cephe açmasını şiddetle kınadı. Orduyu hazırlayarak 1738’de sefere çıktı. Belgrad’ı kuşatmak amacındaydı ancak İvaz Mehmed Paşa’nın Adakale’yi kuşattığını öğrenince oraya yöneldi. İvaz Mehmed
Paşa’nın gevşek davranması ve Adakale Kuşatması’nı kaldırması sonucu, Osmanlı
Orduları yaptıkları savaşları yitirdiler. Mehmed Paşa, İstanbul’a dönünce, yeniden sefer hazırlığına, başladı. Belgrad’ı
kurtarmak amacındayken, Avusturya ve Rusya’nın barış önerileri geldi. Belgrad
ve Temeşvar’ın geri verilmesini istediği için barış gerçekleşmedi.
Kırım Hânı ile sert bir tartışma ortamına girilince, sadrâzamlıktan
alınarak Sakız Adası’na
sürüldü. Daha sonra Girit Beylerbeyliği ve Eğriboz Muhâfızlığını yürüttü. Daha sonra Bosna Beylerbeyliği, Aydın Muhassıllığı ve Kars Seraskerliği görevlerini yaptı.
Kars-Revan Savaşı sırasında öldü.
Hacı İvaz Mehmed Paşa: * (1739-1740)
Osmanlıların Rumeli fütûhâtına ilk iştirak
ederek evlâd-ı fâtihan
diye meşhur olup Rumeli'ye yerleşmiş bulunan ilk Türk âilesindendir.
Sırbistan'da
Yagodine'de oturan Nasrullah adında birinin oğludur. Babası evlatları
arasında bunu diğerlerinden daha çok sevdiği için kardeşlerinin ivazı olarak devlet hizmetinde yetişmesini arzu etmişti.
1689'daki Belgrad Seferi esnâsında
babası, Mehmed adındaki bu oğlunu nüfuzlu devlet adamlarından Sâhib Ayar Gül
Yusuf Efendi'nin -ki bundan evvel tercüme-i hâli yazılan Yeğen Mehmed Paşa'nın
dayısıdır- hizmetine vermiştir. 1696'da efendisi Gül Yusuf Efendi'nin
katledilmesi üzerine himâyesiz kalan İvaz Mehmed, o târihlerde çavuşbaşılıktan Cidde Beylerbeyi olan ve Gül Yusuf
Efendi akrabasından vezir Ebu Bekir Paşa'ya intisap ederek efendisine kethüdâ ve bu sırada Beytullah'ı da ziyâretle Hacı olmuştur.
İvaz Mehmed Ağa daha sonra İstanbul'a gelerek 1730’daki Patrona Vakâsı üzerine Gümrük Emîni Yeğen Mehmed Ağa (Yeğen Mehmed Paşa)’nın saklanmasıyla onun
yerine gümrük emîni ve arkasından başbakıkulu olup fevkalâde hizmeti sebebiyle 1732'de Hekimoğlu Ali Paşa
sadâretinde çavuşbaşılığa
tâyin edilmiştir. 1735'te Hekimoğlu'nun sadâretten
azli üzerine çavuşbaşılıktan vezir olarak yeni vezîriâzamın gelmesine kadar sadâret kaymakamlığına tâyin olunmuş ve bir ay sonra yeni sadrâzam İsmâil Paşa'nın
gelmesi üzerine İvaz Mehmed Paşa, Niğbolu Sancağı’yla Vidin Muhâfızlığı’na gönderilmiştir (25 Ekim 1735). İvaz Mehmed Paşa'nın
Vidin Muhâfızlığına tâyininden
az sonra Rusya ve arkasından Avusturya ile 1736 Seferi başladığından, harbe yaklaşan günlerde istediği yardımcı
kuvvetlerle ve harp levâzımının
ve zahîrenin gönderilmemesine rağmen, maiyyetindeki cüz’î kuvvetle iki sene
Avusturyalılara
karşı yılmadan celâdetle mukâbele etmiş ve bundan başka, mukâbil taarruza da
geçerek düşmanın eline geçmiş olan Irşova (Orşova) ve Fethülislam kalelerini geri almaya muvaffak olmuştur (1737 Ekim).
Yine bu sefer esnâsında Vidin cephesi seraskerliği kendisine verilen İvaz Mehmed Paşa, Semendire, Muhâdiye ve Yeni Palanka’yı zapt ederek, Avusturya kuvvetlerine büyük bir darbe
indirmek sûretiyle Serdâr-ı Ekrem Yeğen Mehmed Paşa'ya büyük yardımda bulunmuştur. Yeğen
Mehmed Paşa'nın sadâretten azli takarrür edince kendisinden alınan Mühr-i Hümâyun
pâdişahça hizmeti takdir edilen Vidin Seraskeri İvaz Mehmed Paşa'ya
gönderilmiştir (23 Mart 1739).
İstanbul'dan hareket etmiş olan Kapıkulu Ocakları’nı Edirne'de karşılayan yeni sadrâzam İvaz Mehmed Paşa, selefi Yeğen
Mehmed Paşa'nın tertîbini bozmayarak bir taraftan sulh konuşmaları yaparken
diğer taraftan da Belgrad üzerine giderek kale civârında Mareşal Wallis kumandasındaki büyük
bir Avusturya ordusunu bozduktan sonra Belgrad'ı teslim almış ve 1739'da
Belgrad Antlaşması’nı imzâladıktan sonra muzaffer ve muvaffak olarak İstanbul'a dönmüştür.
İstanbul'da sık sık vukûa gelen yangınlar ve kışın fazla olması sebebiyle husûle gelen iâşe darlığı ve hâriçten
yiyecek gelmemesi, hoşnutsuzluğu ve dedikoduya sebep olmakta idi; nitekim 6
Haziran 1740'ta Beyazıt tarafında büyümek istidâdını gösteren bir
ayaklanma hâdisesi meydana geldi. Bu ayaklanma, Beyazıt ve civârının inzibâtına
mêmur Kulluk Çorbacısı Hasan Ağa'nın müdâhalesi ve arkasından yetişmiş olan yeniçeri ağası ile Nişancı Şehla Ahmed Paşa maiyyetlerinin
iştirâkiyle bastırıldı. Bu hâdise esnâsında sadrâzam biniş yaparak Sâdâbâd (Kâğıthâne) taraflarında bulunduğundan, vakâ bastırıldıktan sonra
gelmişti. İşte gerek yangınların sık sık vukûa gelmesi ve gerek bu isyan mukaddimesi vezîriâzamın uğursuzluğuna ve inzibattaki kayıtsızlığına yüklenmiş ve
22 Haziran 1740'ta azlolunarak Nişancı Ahmed Paşa vezîriâzam olmuştur.
İvaz Mehmed Paşa, birkaç gün sarayda Kapı Arası’nda
hapis kaldıktan sonra Mekke-i Mükerreme Şeyhülharemliği ve Habeş Eyâleti’yle Cidde Beylerbeyliğine’ne tâyin edilerek saraydaki Balıkhâne’den çektiri ile alınarak Yedikule'de birkaç gün kaldıktan sonra levâzımının kalanını Gelibolu'da tedârik etmek üzere o tarafa gönderilmiştir.
İvaz Paşa'nın sarayda mahpus kaldığı esnâda
bütün eşyâsı ve nakdi müsâdere edilmiş olduğundan, yeni sadrâzamın delâletiyle kendisine lâzım
olan bir miktar eşyâsı verilmiştir. İvaz Paşa'nın Cidde'ye Mısır yoluyla gitmesi muvâfık
görüldüğünden, Rodos'ta
kalması emredilmiş ve arkasından Temmuz târihli bir fermanla Mısır yoluyla
Cidde'ye
gitmesi için Rodos'tan Mısır'a götürülmesi kaptan paşaya yazılmıştır. Fakat İvaz Mehmed Paşa daha evvel Bekir Paşa
ile berâber Cidde'de bulunduğu için, orasının havası kendisine yaramadığından
dolayı affını istemesi üzerine 31 Temmuz 1740’ta Hanya Muhâfızlığı’na gönderilmiştir. İvaz Mehmed Paşa beş buçuk ay Hanya'da kaldı; oraya dâmat olup Selânik Mutasarrıfı bulunan Hasan Paşa tâyin
olunarak kendisi de onun yerine hakkında teveccühü hâvî ve hizmeti
unutulmadığından bahseden bir fermanla Selânik'e naklolundu. Filhakîka hakkındaki teveccühü teyîden 1741
Şubat’ta Hersek Sancağı ilhakıyla Bosna Beylerbeyliğine tâyin olundu.
İvaz Mehmed Paşa 1742 Ağustos'ta Hersek ve Karlıeli sancaklarıyla
Ağrıboz Muhâfızlığına tâyin edilmiş ise de Ağrıboz Muhâfızlığı, Girit Beylerbeyi (Kandiye Muhâfızı) eski sadrâzam Seyyid Mehmed Paşa'ya
tekrar tevcih edilmesi üzerine İvaz Paşa Girit Beylerbeyi
olmuştur. 1743 Nisan’da Girit Beylerbeyliği Tırhala Mutasarrıfı Numan Paşa'ya
verildiğinden, İvaz Mehmed Paşa Hanya Sancağı’na nakledilmiş ve 1743 Temmuz’da İnebahtı Muhâfızlığı’na naklolunmuştur. İvaz Mehmed Paşa, İnebahtı'ya hasta olarak gelmiş ve aynı sene içinde vefât etmiştir.
Azimli, şecâatli, gayur bir vezir olan İvaz Mehmed Paşa'nın sadâreti on dört buçuk ay kadardır; vefâtında takrîben altmış yaşlarında kadardı.
Azimli, şecâatli, gayur bir vezir olan İvaz Mehmed Paşa'nın sadâreti on dört buçuk ay kadardır; vefâtında takrîben altmış yaşlarında kadardı.
İyilikbilir ve lüzûmu hâlinde nîmetşinaslığını
gösterirdi. Kendisi sadrâzam ve serdâr-ı ekrem bulunduğu sırada ve Belgrad muhâsarası esnâsında Bosna Beylerbeyi eski vezîriâzam Hekimoğlu Ali Paşa
orduya geldiği zaman kendisinin terakkîsine yardım eden Hekimoğlu'nun iyiliğini
unutmayarak Ali Paşa'yı yaya olarak karşılamıştır.
Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa: * (1740-1742)
Hattat Alanyalı Câfer Ağa’nın oğlu
Cidde Beylerbeyi Alâiyeli Hacı Bekir
Paşa’nın yeğenidir. Foça’da doğdu. Tahsilden sonra amcası Hacı Bekir Paşa’nın Cidde'deyken kethüdâlığında bulundu. Daha sonra İstanbul’a gelerek büyük mîrahur oldu.
Vezirlik verilerek Aydın Muhassıllığına tâyin edildi (1738).
Bölgede eşkıyâlık eden Sarıbeyoğlu’nun isyânını bastırmakla görevlendirildi ise de muvaffak olamadı.
İvaz Mehmed Paşa’nın sadrâzam ve serasker olması üzerine sadâret
kaymakamlığına getirildi (1739). Aynı yıl nişancılığa tâyin edildi. İstanbul’da çıkan bir isyânın bastırılmasında gösterdiği gayret netîcesinde pâdişâhın takdîrini kazanıp İvaz Mehmed Paşa’nın yerine sadrâzam
oldu (1740). Kendisinden beklenileni verememesi ve şahsî garezi sebebiyle
başkalarıyla uğraşmasından dolayı vazîfeden alınarak Rodos’a sürüldü (1742).
Bir müddet sonra İçel Sancağı arpalık olarak verilerek Rakka dolaylarında âsâyişin düzeltilmesi ile vazîfelendirildi
(1743). Aynı sene Sayda Beylerbeyi, bilâhare de Anadolu Beylerbeyi ve Kars seraskeri oldu (1744). Bu vazîfede
iken İran kuvvetlerinin Kars’a hücûmunu püskürttü. Hastalığı sebebiyle seraskerlikten ayrıldı. Halep Beylerbeyliği verildi. İkinci defâ
Anadolu Beylerbeyliğine tâyin edildi ise de 1745’te tekrar Halep Beylerbeyi oldu. İki yıl sonra Diyarbekir sonra da Bağdat Beylerbeyliğine tâyin edildi. Asker arasındaki bir karışıklık sebebiyle istifâ
etti.
1748'de Mısır Beylerbeyliği verildi ise de bilâhare Adana’ya nakledildi (1750). Bu duruma üzülen Ahmed Paşa, Adana’ya gitmeyip İzmir’de ikâmet etti. Bu hâlinden dolayı pâdişah tarafından takdir edildi. Dördüncü defâ Halep Beylerbeyliğine tâyininden (1752) bir sene sonra Halep’te vefât etti (1753).
Tedbirli, ilim aşığı, fikir ve
görüşlerinde isâbetli, iyilik yapmayı seven Ahmed Paşa’nın bir mektebi, çeşitli
yerlerde çeşme ve hayrâtı vardır. Sülüs ve nesihte Yedikuleli Abdullah Efendi’nin; ta’lik yazısında ise Fındıkzâde İbrâhim
Efendi’nin talebesi olan Ahmed Paşa bilhassa dîvânî yazıda mâhir, üstat
idi.
Seyyid Hasan Paşa: * (1743-1746)
Reşadiyeli Çardaklızâde Âilesi’ndendir. Genç yaşlarda geldiği
İstanbul’da Yeniçeri Ocağı’na yazılarak askerliğe geçti. Önce karakullukçu oldu ve zaman içinde rütbesi yükseldi. III. Ahmet (1703-1730) dönemindekisavaşların çoğuna katıldı. Patrona Halil Ayaklanması’ndan sonra tahta çıkan I. Mahmut döneminde İran Seferi’ne kul kethüdâsı olarak gitti. 1738’de rütbesi yeniçeri ağalığına yükseldi.
Hekimoğlu Ali Paşa’nın 1743’te görevinden alınması üzerine sadrâzamlığa getirildi. Üç yıl kadar bu görevi yürüttükten sonra
1746’da görevinden alındı ve Rodos’a sürgün edildi. 1747’de
göreve çağırılarak İçel Mutasarrıflığı, bir süre sonra da Diyarbekir Beylerbeyliğine atandı ve burada öldü.
Tiryâkî Hacı Mehmed Paşa: * (1746-1747)
Ayvaz Odabaşı adında Yeniçeri Ocağı’na mensup bir şahsın oğlu olup İstanbul’da doğmuş babası ocaklı olduğundan bu da ocağa kaydedilerek
okuma yazma öğrenmiş ve ocak yazıcısı ve daha sonra başyazıcı olmuştur.
1736'daki Rus-Avusturya Seferi’nde ocakların Rus cephesine hareketleri esnâsında I. Mahmut
Başyazıcı Mehmed Efendi'yi huzûruna getirtip: "Orduya vardıkta göreyim seni ulûfeyi zâyî etme
ve zâid esamileri bulup verme" diye tembih
ettiğinden Babadağ karargâhında bulunduğu sırada ulûfeden hazîneye bin iki yüz kese kazandırmıştı. Fakat onun bu hizmeti Yeniçeri Ocağı bezirgânı olan David'in işine gelmedi. Çünkü bu sâhipsiz ulûfenin
birkaç yüz kesesi bezirgânın kesesine girecekti. Bundan dolayı ocakta nüfuzlu
olan Yahudi,
Mehmed Efendi'yi başyazıcılıktan
aldırarak daha küçük hizmete tâyin ettirmişti. Mehmed
Efendi'nin hazîneye olan hizmeti kâbiliyet ve faaliyeti orduda fevkalâde nüfûzu olan Sadrâzam Kethüdâsı Osman Hâlisa Efendi'nin takdîrini mûcib olduğundan onun
himmetiyle Mehmed Efendi süvârî mukâbelecisi ve 1738'de mevkufatçı oldu ve Belgrad Antlaşması’nı müteâkip hudut tahdidine mêmur edildi.
1741 ve 1744 târihlerinde iki defâ yeniçeri efendisi
(ocak başkâtibi) oldu. Mehmed Efendi 29 Mart 1745’te tersâne eminliğine tâyin edilmişti. Kendisinin baştan îtibâren verilen
hizmetleri muvaffakiyetle başarması I. Mahmut'un takdîrini mûcib olduğundan 27
Haziran 1746’da sadrâzam kethüdâlığına getirilmiş ve bir buçuk ay sonra da Seyyid Hasan Paşa'nın yerine sadrâzam olmuştur ( 10 Ağustos
1746).
Tiryâkî Mehmed Paşa sadrâzam oluncaya
kadar hilm ve mülâyimeti ve fikrinden istifâde cihetiyle hükûmet erkânı
tarafından hürmet görüp sevilirken sadrâzam olduktan sonra tavrını değiştirerek
hiddet ve şiddet göstermeğe tamahkârlıkla mal toplamaya başlayarak kendisini
sevenleri yanından uzaklaştırmıştı. Aynı zamanda garazkârdı. Onun bu hâlini
haber alan I. Mahmut zâhiren sükût edip el altından da yeni bir sadrâzam
aramaya başlamış ve imrahorluktan vezirlikle Aydın Muhâfızlığına tâyin ettiği Firârîzâde Eğriboyun Seyyid Abdullah Paşa'yı
bulmuş ve bir an evvel gizlice İstanbul'a gelmesini emrederek 26 Ağustos 1747'de Tiryâkî Mehmed
Paşa'dan alınan Mühr-i Hümâyun Seyyid Abdullah Paşa'ya verilerek sadrâzam olmuştur.
Tiryâkî Hacı Mehmed Paşa'nın vezirliği alınarak malı müsâdere edilip hakkındaki gazabın şiddetine mebni ihtilâttan
menedilmek sûretiyle kalebend olmak üzere Rodos Adası’na gönderilmiştir. Tiryâkî Hacı Mehmed Paşa bir buçuk ay
kalebendlikte
kaldıktan sonra 1747 Ekim'de kaleden çıkarılıp cezîrebend olarak adada
oturmasına müsâade olunup yine o sene (Kasım) târihli bir fermanla bervech-i arpalık İçel Sancağı’na tâyin edilmiştir. (1748 Mart) ve aynı sene (Aralık)
Bağdat Beylerbeyi tâyin olunan Tiryâkî Mehmed Paşa buraya gelince Bağdat Beylerbeyi
Ahmed Paşa'nın kölekölelerinden
olup beylerbeyi olmak isteyen Süleyman Paşa'nın muhâlefetiyle
karşılaştı.
Süleyman Paşa tâyin edilmiş olduğu
Basra Beylerbeyliğini istemeyip Bağdat'ı isteyerek muhâlefete kalkıp (1749 Ağustos) bir fermanla têdîbi
Tiryâkî Mehmed Paşa'ya havâle edilmiş ise de bu işte muvaffak olamadığından
Bağdat'tan alınarak vaziyet îcâbı Bağdâdî Süleyman Paşa tâyin edilmiştir (1749
Aralık). Tiryâkî Mehmed Paşa Bağdat'tan alınmasını müteâkip Cidde Beylerbeyliğine tâyin edildi ise de kabul etmediğinden vezirliği üzerinden alınarak emeklilik sûretiyle Resmo (Retimo) kasabasında oturtulmuş ve bir buçuk sene sonra orada vefât
ederek ölümü 31 Temmuz 1751'de İstanbul’da haber alınmıştır.
Yaşı yetmişi geçmişti. Vefâtı gecesi
İstanbul’da Büyükkaraman'da Eski Odalar civârındaki konağı yanarak hiçbir şey
kurtulamadığı gibi kıymetli eşyâları da Girit'teki sürgüne gönderilirken geminin Çanakkale'den henüz çıkmadan evvel fırtınadan batmasıyla zâyî
olmuştur.
Tiryâkî Mehmed Paşa'nın harîs hiddetli
garazkâr ve asabî olduğu anlaşılıyor.
Tiryâkîliği ile bağlantılı olarak, zamânında
içki, tütün, afyon ve her türlü müskirâtın (sarhoşluk veren maddelerin) çok
ucuzlatılmış olduğu rivâyet edilir.
Boynueğri Seyyid Abdullah Paşa: * (1747-1750)
Sınır boylarındaki kalelere gerekli
hizmeti götüremediği gerekçesiyle azledildi, Rodos'a sürgüne gönderildi, sonra affedilerek yeniden beylerbeyiliklere tâyin edildi ve 1758
Temmuz'unda Halep Beylerbeyi iken hayata vedâ
etti.
Divitdâr Mehmed Emin Paşa: * (1750-1752)
Nevşehirli Dâmad İbrâhim Paşa *’nın yanında yetişti. Divitdarlık yaptı, dâmâdı oldu. Dîvân-ı Hümâyun kâtipleri arasına katıldı.
Patrona Ayaklanması sırasında bir süre
saklandı. Mêmurlukları ve dirlikleri elinden alındı. 1742’de şehremîni, 1743’te yeniçeri efendisi, 1747’de tersâne emîni oldu. 1749’da sadâret kethüdâlığına getirildi. 11 Ocak 1750’de Seyyid Abdullah Paşa’nın
azledilmesi üzerine sadrâzamlığa getirildi. Bosna, Rusçuk, Hezargrad, Karaman, Malatya ve Bağdat’taki karışıklıkları önledi. Anadolu ve Rumeli’de adâletin sağlanması için iki kez adâletnâme yayımladı. Yeniçeri Ocağı’nda da bâzı düzenlemeleri gerçekleştirdi. Fâtih Câmii ile
Belgrad Kalesi’nin
onarımını sağladı. Patrona Ayaklanması sırasında yıkılan Sâdâbâd, Küçüksu kasırlarıyla Kandilli Sarayı’nı yeniden yaptırttı.
Sertliğiyle kimi devlet görevlilerini
kızdırması, sık sık çıkan yangınlardaki ihmâli yüzünden sadrâzamlık makâmından
uzaklaştırıldı (1753). Girit Adası’na sürüldü, Resmo’da oturmaya zorunlu tutuldu.
1753’te Seyyid Abdullah Paşa’nın yerine
Mısır Beylerbeyi atandıysa da Kâhire’ye geldiği gün öldü. Süleymâniye ve Kandilli semtlerinde birer çeşme yaptırdı.
Çorlulu Köse Bâhir Mustafa Paşa: * (1752-1755), (1756-1757), (1763-1765)
Çorlulu Ali Paşa kethüdâlığından vezir olan Sofi Abdurrahman
Paşa'nın oğludur. İyi tahsil görerek yetişti ve Dâmad İbrâhim Paşa *'nın
himmetiyle hassa silahşörü oldu. Kendisine verilen işleri başarmasından dolayı kapıcıbaşılık rütbesine yükseltildi. 1747 Ekim’inde ikinci imrahor olup 7 Kasım 1749'da birinci imrahor
Durak Bey'in vezirlikle kaptan paşa olması üzerine onun
yerine birinci imrahorluğa getirildi.
Sadrâzam Divitdar Mehmed Paşa'nın azli
takarrür edince Dârüssaâde Ağası Hâfız Beşir Ağa'nın tavsiyesiyle Bâhir Mustafa Bey sadrâzam oldu (1 Temmuz 1752).
Sadâreti zamânında kendisini sadârete tavsiye eden Kızlar Ağası Beşir Ağa katledilmiş olduğundan, artık sarayda dârüssaâde ağalarının perde arkasından devlet işlerine ve sadrâzamların
bağımsızlıklarına müdâhaleleri görülmedi ve I. Mahmut'un ölümüne kadar Bâhir
Mustafa Paşa müstakil olarak iş gördü. Sadâreti esnâsında 14 Aralık 1754’te I. Mahmut
vefât ederek yerine hânedânın en yaşlı şehzâdesi olan kardeşi III. Osman hükümdar îlan edildi. Kararsız bir hükümdar olan III. Osman saltanâta geçmesinden iki buçuk aya varmadan bâzı aleyhtarlarının
telkini ile Bâhir Paşa'yı sadâretten azil ile Midilli'ye göndermiştir (17 Şubat 1755). Bâhir Mustafa Paşa'nın
yerine Anadolu Beylerbeyi olan Hekimoğlu Ali Paşa, üçüncü defâ sadrâzam olmuştur.
Bâhir Mustafa Paşa affolunarak 18
Haziran 1755'te Mora Muhassıllığına tâyin edilmiş ve (1 Nisan
1756) Yirmisekiz Çelebizâde Mehmed Saîd Paşa *'nın
sadâretten azli üzerine ikinci defâ sadrâzam tâyin edilmiştir.
Sık sık sadrâzam değiştiren III. Osman, Bâhir
Mustafa Paşa'yı bu defâ dokuz buçuk ay sadârette bırakmış ve azlettiği zaman
mallarını müsâdere etmeden Rodos Adası’na yollamıştır. (16 Ocak 1756). Bâhir Mustafa Paşa'nın
yerine, onun, iktidar ve meziyetlerinden bahis ile Şam Beylerbeyliğine tavsiye ettirmiş olduğu Halep Beylerbeyi Ragıp Mehmed Paşa *
getirilmiştir.
Fransa elçisi
Vergennes hâtırâtında Bâhir Mustafa Paşa'nın azli sebebinin
bilinmediğini ve Bâb-ı Âlî'ye
gelen hatt-ı hümâyunda ihmalkârlığından şikâyet edildiğini yazdığı gibi, yine Fransa elçisi, Şehzâde Mehmed'in vefâtından
beri sadrâzamın gâyet metin göründüğünü beyan ettiğine bakılırsa, azlinin herhâlde şehzâdenin
ölümü dolayısıyla halkça vâkî infialden ileri geldiği zannolunur. Mallarının müsâdere edilmemesi de dikkati çekmiştir. Yeni sadrâzam Koca Ragıp Paşa *, kendisi hakkında pâdişâha güzel tavsiyede bulunan Bâhir Mustafa Paşa'nın sürgünde kalmasını istemeyerek onu bir fermanla taltif ettirdikten sonra bir mêmuriyete tâyin
kılınacağını müjdelemiş ve bundan başka menfasını da Midilli'ye naklettirdikten sonra Ağrıboz Muhâfızlığı ile Karlıeli Sancağı’na tâyin ettirmiştir (1757 Ağustos).
Bâhir Mustafa Paşa 11 Haziran 1758'de
Mısır Beylerbeyi olup 1760 Haziran'da
oradan azlolunarak Cidde Beylerbeyi olmuş ise de, gitmek
istemeyerek Mısır'da
oturmuştu. (1762 Ocak) Halep Beylerbeyliğine naklolunmuş, fakat katledileceğinden korkarak Halep'e gitmeyip Mısır'da Bulak mevkiine çekilmiş ise de, kendisine têminâtı hâvî gönderilmiş
olan 1762 Haziran târihli bir fermanla Mısır Defterdârı’nı yerine bırakarak ehemmiyeti nedeniyle çöl ağzında
bulunan Halep'e hemen hareket etmesi emrolunmuştur.
Bâhir Mustafa Paşa'nın katilden
korktuğu şey, kuvvetli ihtimâle göre III. Osman'ın emriyle boğdurulan Şehzâde Mehmed'in katline muvâfakat etmiş olmasıdır. Bu sırada III. Osman ölmüş ve hükümdarlığa
birtakım ilaçlarla kendisini zehirlenmekten koruyan Şehzâde Mehmed'in kardeşi
III. Mustafa geçmiş bulunuyordu.
Bâhir Mustafa Paşa 1 Kasım 1763’te Hâmid Hamza Paşa *'nın yerine üçüncü defâ vezîriâzam olarak Halep'ten gelerek Mühr-i Hümâyunu alıp daha sonra da III. Mustafa'nın kızı Şah Sultan'a
namzet olmuştur.
Hadîkatü’l-Vüzerâ Zeyli'ne göre kararsız, cesur, hasut, hiyle ve hud'aya mâil
olup hakkında pâdişâhın emniyeti kalmadığından üç defâ o makâmı işgâlini
çekemeyenlerin têsirleriyle 30 Mart 1765’te Mühr-i Hümâyun alınarak iki gün saraydaki Topkapı mevkiinde hapis ve bâzı sual ve cevaptan sonra Midilli Adası’na sürgün edilmiş ve yerine Muhsinzâde Mehmed Paşa * sadrâzam
olmuştur.
Bâhir Mustafa Paşa bu son sadâretinde vezîriâzamların haslarından olan Kıbrıs vâridâtına zam yaparak oranın karışıklığına sebep olduğu
gibi paraya
olan hırsı sebebiyle gerek İstanbul'da ve gerek diğer eyâletlerde birer vesile ile suçlandırma sûretiyle aldığı paraları
bâzı binâlara sarf eylediği pâdişah tarafından haber
alınması üzerine ahvâli teftiş ettirilmiştir. Sadrâzamın bu hâlleri meydana
çıktığı zaman III. Mustafa nâzikâne kendisini îkaz ve tembih eylemesine mukâbil
birtakım têvillerle yaptıklarını saklamak istemişti. Kendisinden mühür
alındıktan sonra azli ile iktifâ olunacak iken İstanbul'dan uzaklaştıktan sonra aleyhinde şikâyetlerin yağdırılması
üzerine bu hâlden müteessir olan pâdişah, arkasından kendisini Midilli'ye götürmeye mêmur Kelleci Osman Ağa'ya bir bostancı hasekisi ile gizlice hatt-ı hümâyun gönderip katlini emreylediğinden, 1765 Nisan’ında Midilli'de boğularak kesik başı İstanbul'a getirilip teşhir
edildikten sonra Otakçılar tarafında yaptırmış olduğu Nakşibendî tekkesine gömüldü.
III. Osman, şehzâdelerin büyüklerinin katilleri için bâzı sadrâzamları yoklamış ve bu arada Hekimoğlu Ali Paşa'ya fikrini açmış ise de, her şeyi göze alan bu büyük vezir, teklifi reddetmişti. Bunun gibi aynı teklif ikinci sadâretinde
Bâhir Mustafa Paşa'ya yapılmış ve bunun netîcesinde şehzâdelerin en büyüğü olup kırk iki yaşında bulunan ve güzide bir
şehzâde olan III. Ahmet'in oğlu Mehmed acımasızca şehit edilmişti. Bâhir
Mustafa Paşa'nın Mısır'dan
Cidde'ye naklinde kendisine gönderilen fermanda görüldüğü üzere, bâzı vesveseye tâb'an oradan ayrılmaması
ve Halep'e naklinde de aynı sûretle korkması Şehzâde Mehmed'in
ölümüyle alâkalı göründüğü gibi, Fransa elçisinin de kaydı ve Hadîkatü’l-Vüzerâ Zeyli'nde Bâhir Mustafa Paşa'nın tercüme-i hâlindeki mütâlaa sadrâzam
hakkındaki şüpheleri teyit ediyor. III. Mustafa belki birâderi Şehzâde Mehmed'in
ölümünde rolü olan Bâhir Mustafa Paşa'dan bu sûretle öç almıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorum yapabilirsiniz.