1 Ocak 2015 Perşembe

III. SELİM





III. SELİM

Yirmi Sekizinci Osmanlı Sultânı



Babası: III. Mustafa 
Annesi: Mihrişah Vâlide Sultan
Doğum Târihi: 24 Aralık 1761
Vefât Târihi: 28 Temmuz 1808
Saltanat Müddeti: 7 Nisan 1789 - 29 Mayıs 1807
Türbesi: İstanbul’dadır.  


III. Selim, 24 Aralık 1761 târihinde babası III. Mustafa'nın saltanâtı döneminde dünyâya geldi. Babası 1774 yılında öldüğünde sâdece 13 yaşında olduğu için amcası I. Abdülhamit tahta çıktı. I. Abdülhamit Şehzâde Selim'e kendisinden önceki pâdişahların tersine, oldukça iyi davrandı. Kafes (oda hapsi) hayâtı yaşamasına rağmen Selim'in iyi bir eğitim almasına izin verdi. Şehzâde Selim müzik ve şiirle ilgilendi. Fransa'nın Fransız Devrimi öncesindeki son kralı olan XVI. Louis'le mektuplaştı. Daha tahta çıkmadan Osmanlı Devleti'nde köklü bir yapısal değişikliğe gerek olduğu inancına vardı. I. Abdülhamit 7 Nisan 1789 yılında ölünce, III. Selim Avrupa'yı temelinden sarsacak olan Fransız Devrimi’nin eşiğinde tahta çıktı.

III. Selim tahta çıktığında Osmanlı Devleti hem Avusturya hem de Rusya'yla savaş hâlindeydi. Başarısızlıkla sonuçlanan bu savaşlar 1792 yılında Avusturya'yla yapılan Ziştovi Antlaşması ve 1792 yılında Rusya'yla yapılan Yaş Antlaşması ile son buldu. Böylece III. Selim Osmanlı Ordusu’nda çoktandır yapmak istediği yenilikleri yapma fırsatı buldu. 1793 yılında Nizâm-ı Cedit Ordusu’nu kurdu. Bu sırada Napolyon Bonapart'ın komutası altındaki Fransız orduları bütün Avrupa'ya üstünlüğünü kabul ettirmiş, Osmanlı Devleti'ne âit olan Mısır'a saldırmıştı (1798). Osmanlı Ordusu Mısır'ı başarıyla savundu. 1801 yılında yapılan El-Ariş Antlaşması ile Fransa Mısır'daki emellerinden vazgeçti.

1807 yılında Nizâm-ı Cedit Ordusu’nun kaldırılmasını isteyen yeniçeriler Kabakçı Mustafa'nın önderliği altında ayaklandılar. III. Selim Nizâm-ı Cedit Ordusu’nu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 târihinde de tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim'in yerine geçen amcaoğlu IV. Mustafa III. Selim'i tekrar kafese geri gönderdi. 28 Temmuz 1808 târihinde III. Selim'i tekrar tahta çıkarmak amacıyla Rusçuk Âyânı Alemdar Mustafa Paşa * saraya yaklaşırken III. Selim, Pâdişah IV. Mustafa'nın emriyle boğduruldu. III. Selim'le onu îdam etmeye gelen yeniçeriler arasında büyük bir boğuşma geçtiği bilinmektedir. III. Selim'in cenâzesi Lâleli Câmii'nin avlusunda babası III. Mustafa'nın türbesine defnedildi.


Avrupa Ülkeleri İle İlişkiler



Osmanlı - Rusya İlişkileri

III. Selim'in saltanâtı Osmanlı - Rus - Avusturya Savaşları (1787-1792 Savaşları) devam ederken başladı. Osmanlı Devleti'nin Fransa'ya karşı Rusya'yla ittifak yapmasıyla devam etti. Ancak daha sonra bu ittifak bozuldu ve III. Selim'in saltanâtının sonunda Osmanlı Devleti tekrar Rusya'yla savaş hâlindeydi.

1774 yılında Çariçe II. Katerina'yla imzâlanan Küçük Kaynarca Antlaşması'yla Osmanlı Devleti Kırım'ı Rusya'ya vermek zorunda kalmıştı. III. Selim tahta çıktığında Osmanlı Devleti, başında hâlâ II. Katerina'nın bulunduğu Rusya'dan Kırım gibi önemli toprakları geri almak amacıyla 1787-1792 Osmanlı - Rus Savaşı'nı savaşmaktaydı. İngiliz ve Fransızlar da savaşa katılmamakla birlikte bu savaşta Osmanlı Devleti’ni destekliyorlardı. Ancak Osmanlı Devleti hesaplamadığı bir şekilde kendisini Avusturya'nın da karşısında buldu. Osmanlı Ordusu disiplinden uzaktı ve Rusya ile yaptığı Fokşan (1 Ağustos 1789) ve Boze savaşlarında (22 Eylül 1789) büyük kayıplara uğradı. Akkerman Kalesi Rusların eline geçti ve Basarabya Rusya tarafından işgal edildi. Osmanlı Devleti kendine müttefik bulmak amacıyla 11 Temmuz 1789 târihinde İsveç ve 31 Ocak 1790 târihinde de Prusya'yla barış antlaşmaları imzâladı. Ancak bu iki devletten de elle dokunulur bir yardım alamadı. Sonunda Osmanlı Devleti’ne karşı Rusya kadar başarılı olamayan Avusturya, Osmanlı Devleti'yle barış antlaşması imzâladı (Ziştovi Antlaşması 4 Ağustos 1791). Avusturya'nın savaştan çekilmesinden birkaç ay sonra Rusya da barış antlaşması yapmaya râzı oldu (Yaş Antlaşması 9 Ocak 1792). Osmanlı Devleti bu antlaşmayla Kırım'ın Rusya'nın egemenliği altına geçtiğini tekrar kabul etmek zorunda kaldı. Dniester Nehri Rusya ile Osmanlı Devleti arasında sınır olarak kabul edildi.

1792 yılından 1805 yılına kadar Osmanlı Devleti ve Rusya barış içinde yaşadılar. Hattâ Osmanlı Devleti Mısır'ı işgal eden Fransa'ya karşı İngiltere ve Rusya'yla işbirliği bile yaptı. 24 Eylül 1805 târihinde Osmanlılar Ruslarla yeni bir dostluk antlaşması imzâladılar. Ancak bu antlaşmanın imzâsından kısa bir süre sonra tekrar Osmanlı Devleti ve Rusya arasında anlaşmazlık çıktı. Rusya Osmanlıların Rus yanlısı Eflak ve Boğdan beylerini görevden almasından hoşnut kalmadı. 40.000 civârında Rus askeri Eflak ve Boğdan'a girdi. III. Selim 22 Aralık 1805 târihinde boğazları kapattı ve Rusya'ya savaş îlan etti. Rus donanması Osmanlı Donanması’nı 11 Mayıs 1807 târihinde Çanakkale Boğazı civârında 19-29 Haziran 1807 târihleri arasında da Limni Adası yakınında civârında yendi. III. Selim tahttan indirildiğinde 1806-1812 Osmanlı - Rus Savaşı hâlen devam etmekteydi.


Osmanlı - Avusturya İlişkileri

Osmanlılar 1529 yılında Kânûnî SultanSüleyman'ın Viyana'yı kuşatmasından beri defâlarca Avusturya ile savaşa girmişlerdi. III. Selim tahta geçtiğinde de Avusturya Rusya'yla birlikte Osmanlı Devleti'yle tekrar savaş hâlindeydi. Osmanlılar Avusturya'ya karşı İsmâil Zaferi’ni kazandılar. Ancak Avusturyalılar Sebeş, Muhâdiye, Lazarethane ve Pançova'yı işgal etmeyi başardılar. Belgrad'ı 8 Ekim 1789 târihinde ve Semendire'yi daha sonra ele geçirdiler. Ancak Avusturya gene de Osmanlılara karşı kesin bir üstünlük sağlayamadı. Hem savaş yorgunluğu hem de içişlerindeki sorunlardan dolayı Avusturya Osmanlı Devleti'yle antlaşma istedi. 4 Ağustos 1791'de imzâlanan Ziştovi Antlaşması’yla Avusturya ele geçirdiği toprakları Osmanlılara geri verdi. Ayrıca Rusya'ya yardımda bulunmayacağına söz verdi. Bu savaş Osmanlıların Avusturyalılarla yaptığı son savaş oldu. Bu târihten sonra Rusya Osmanlıların en önemli düşmanı ve rakîbi oldu.


Osmanlı - Fransa İlişkileri

Osmanlıların Fransızlarla Kânûnî SultanSüleyman zamânına kadar uzanan bir dostluk ilişkileri vardı. Fransızlar ilk defâ kendilerine tanınan kapitülasyonlardan büyük yarar görmüşler, ilişkiler kesintisiz olarak bir dostluk temelinde süregelmişti. III. Selim daha tahta geçmeden Fransa Kralı XVI. Louis'yle mektuplaşmaktaydı ve Ruslarla yapılmakta olan savaşta Fransızlar Osmanlı Devleti’nin tarafını tutuyorlardı. Ancak Fransa hükûmetinin Büyük Britanya'nın Mısır ve Uzak Doğu ticâret yolları üzerindeki etkisini kırma amacını gütmesi nedeniyle bu ilişkilerde ilk olarak bir kırılma meydana geldi. Dışişleri Bakanı Talleyrand ve General Napolyon Bonapart, Osmanlıların elinde olan Mısır'ı ele geçirip Fransa lehine Büyük Britanya karşısında önemli bir avantaj sağlamak istiyordu. 2 Temmuz 1798 târihinde Napolyon İskenderiye'yi işgal etti. Mısır her ne kadar Osmanlı Devleti'nin bir parçası olsa da iç işlerinde oldukça bağımsız olarak yönetilmekteydi. O yüzden Napolyon Osmanlıların Mısır'ı ele geçirmesine karşı çıkmayacaklarını düşünmüştü. Kâhire'nin de 22 Temmuz 1798 târihinde Napolyon Bonapart'ın eline geçmesi üzerine Osmanlı'lar bu durumu kabul edemeyerek Mısır'ı savunmaya karar verdiler. 2 Eylül 1798 târihinde Osmanlı Devleti Fransa'ya savaş îlan etti. Osmanlı ve Mısır Orduları Fransa karşısında önce bâzı yenilgiler aldılar ama Cezzar Ahmed Paşa komutasındaki ordu 18 Mart 1799 târihinde Akka önlerinde karşılaştığı Fransız Ordusu’nu başarıyla geriye püskürttü. Bonapart komutasındaki Fransız Ordusu 1 Ağustos 1799'da Osmanlı Kuvvetleri karşısında bir muhârebe kazandı, ancak Fransa Ordusunun yetersiz olduğu ortaya çıkmaktaydı. Bu durumu göz önünde bulunduran ve Fransa'daki siyâsî bunalıma müdâhale etmek isteyen Napolyon Bonapart Fransa'ya geri döndü (22 Ağustos 1799). Mısır'da gücünü pekiştiremeyen Fransa sonunda 27 Haziran 1801 târihinde imzâlanan sözleşmenin hükümleri uyarınca Mısır'dan geri çekildi. 9 Ekim 1801'de imzâlanan Paris Antlaşması Fransa'nın Mısır Seferi’ni sona erdirdi; bu şekilde Mısır yeniden Osmanlı yönetimine geçti.

Mısır konusundaki anlaşmazlık olumlu bir sonuca bağlandıktan sonra Fransa'yla olan ilişkiler kısa zamanda düzeldi. 25 Haziran 1802'de Paris'te imzâlanan bir diğer barış antlaşması da Fransa ve Osmanlı Devleti arasındaki dostluğu pekiştirdi. Napolyon Bonapart 1804 yılında kendini "I. Napolyon" adıyla imparator îlan ettikten sonra İstanbul'a bir elçi gönderdi. Horace Sebastiani adındaki bu elçi III. Selim'in çok yakın güvenini kazandı. Sebastiani III. Selim'i Rusya ve İngiltere'ye karşı savaş açmaya iknâ etmeye çalışıyordu. Ruslar da tam tersine Osmanlıların Fransa'ya savaş îlan etmesini istiyorlardı. Ancak Rusya'nın Osmanlı Devleti'nden kendisini Balkanlar’daki Hıristiyanların koruyucusu olarak kabul etmesini istemesi ve Sırp isyanlarını desteklemesi Rusya'yla olan ilişkileri gerginleştirdi. Sonunda Rusya'nın Eflak ve Boğdan'a girmesiyle Osmanlılar Rusya'ya savaş açtılar. Birleşik Krallık Osmanlı Devleti’nden Sebastiani'yi sınır dışı etmesi, Fransa'ya savaş açması, Eflak ve Boğdan'ın Rusya'ya verilmesi gibi kabul edilemeyecek taleplerde bulundu. Bu talepler kabul edilmeyince de Amiral John Thomas Duckworth komutasındaki Birleşik Krallık donanması 19 Şubat 1807'de Çanakkale Boğazı’ndan Marmara Denizi'ne girerek Osmanlı Donanması’nı yok etti. Donanmasını İstanbul Limanı’nda demirleyen Duckworth Osmanlı Devleti’yle anlaşmaya çalıştı. Bir anlaşmaya varılamadı ama geçen süre boyunca Sebastiani'nin de yardımıyla İstanbul'un savunması güçlendirildi. Siperler kazıldı ve şehri savunmak için toplar yerleştirildi. O günlerde III. Selim'in şehri korumak için Sebastiani'yle birlikte bizzat siper kazdığı söylenir. Şehrin savunmasını kıramayacağını anlayan Duckworth donanmasını geri çekerek İstanbul limanından ayrılmak zorunda kaldı. Böylece İstanbul önemli bir bombardıman tehlikesini atlatmış oldu.


Nizâm-ı Cedit ve Kabakçı Mustafa İsyânı

III. Selim Avusturya ve Rusya'yla Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarıyla barışı sağladıktan sonra çok uzun zamandır planladığı yenilik hareketlerini 1793 yılında Nizâm-ı Cedit Ordusu’nu kurarak başlattı. Yeni ordu Levend Çiftliğinde tâlimlere başladı. Fransa ve Prusya'dan getirilen uzman ve danışmanlar bu yeni ordunun kurulmasında yardımcı oldular. Nizâm-ı Cedit Ordusu Mısır'ın savunmasında başarılı oldu. Ancak 1806-1812 Osmanlı - Rus Savaşı'nda Ruslara karşı fazla bir başarı gösteremedi.

Bu arada yeniçeriler arasında Nizâm-ı Cedîd'e karşı olan rahatsızlık git gide büyümekteydi. 1807 yılında yeniçeriler, Nizâm-ı Cedit Ordusu’nun kaldırılması talebiyle Kabakçı Mustafa'nın liderliği altında ayaklandılar. III. Selim Nizâm-ı Cedit Ordusu’nu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 târihinde de kendisi tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim'in yerine tahta geçen IV. Mustafa'nın döneminde Osmanlı başkentinde büyük bir kargaşa yaşandı. Yeniçeriler şehirde bir terör ortamı yarattılar. Eski Nizâm-ı Cedit askerlerini kapı kapı dolaşarak bulup öldürdüler. Pâdişâhın hiçbir otoritesi kalmadı. Eski Nizâm-ı Cedit taraftarlarından Rusçuk Âyânı Alemdar Mustafa Paşa * bu kargaşaya son vermek ve III. Selim'i tekrar tahta geçirmek amacıyla bir ordu oluşturarak İstanbul'a yürüdü. Alemdar Mustafa Paşa saray kapısında ordularıyla bekleyerek IV. Mustafa'yı tahttan inmeye zorlamaktayken IV. Mustafa kendisi yerine tahta çıkarılabilecek iki Osmanlı Hânedânı üyesini boğdurtmaya karar verdi. Böylece hânedânın tek üyesi olarak kaldığı için kendisinin tahtta bırakılacağını hesaplamıştı. III. Selim kendisini boğmak için saraydaki odasına gelen cellatlarla büyük bir mücâdele verdi. Ama sonunda can verdi. IV. Mustafa'nın adamları pâdişâhın kardeşi Şehzâde Mahmut'u da öldürmek istediler ancak Mahmut saklanarak ölümden kurtuldu. Bu sırada sabrı taşan Alemdar Mustafa Paşa askerleriyle saraya girdiğinde III. Selim'in naaşıyla karşılaştı. Bu esnâda Şehzâde Mahmut can güvenliğinin sağlandığını görünce ortaya çıktı ve IV. Mustafa'nın yerine tahta çıkarıldı. Böylece III. Selim yapmak istediği yeniliklerin uğruna yaşamını kaybetmiş oldu. Ancak yerine geçen II. Mahmut III. Selim kadar yenilik yanlısı olmakla berâber siyâsî bakımdan çok daha kurnaz davrandı. III. Selim'in yapmak istediği yenilikleri yapmakla kalmadı, III. Selim'in canına mal olan yeniçerileri de ortadan kaldırmayı başardı (Vakâ-i Hayriye).


Özel Yaşamı

III. Selim babası ve amcasının eğitimine verdiği önemden dolayı bilgili ve kültürlü bir şehzâde olarak yetişti. Bir yandan Doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken Batı kültürüne de ilgi duyuyordu. İlk defâ 1797 yılında III. Selim zamânında İstanbul'a Avrupa'dan gelen bir grup opera gösterisi sergiledi. Fransız mîmar ve ressam Antoine Ignace Melling İstanbul'da birçok yapılar inşâ etti. İstanbul'un çeşitli manzaralarını gösteren gravürler çizdi. III. Selim'in kız kardeşi Hatice Sultan'ın Melling tarafından Ortaköy semtinde inşâ edilen sarayı İstanbul halkı ve Avrupalılar arasında çok ün kazandı. Bir yandan da eleştirilere neden oldu. III. Selim sık sık kız kardeşinin sarayına uğramaktan büyük zevk alırdı.

III. Selim şiir ve müziğe çok meraklıydı. “İlhamî” mahlasıyla birçok şiirler yazdı ve çok sayıda şarkı besteledi. Klasik Türk Müziğindeki Su’zidilârâ, Şevkefza, Şevk-u Tarab, Arazbar Bûselik ve Nevâkürdî makamları III. Selim'in buluşlarıdır. Dînî müzik olarak âyin, durak, naat, ilâhî formunda, din dışı müzik olarak kâr, beste, semâî, şarkı, köçekçe, peşrev, saz semâîsi formunda 64 civârında eser bestelemiştir. III. Selim'in yazdığı saltanâtın gelip geçici olduğunu anlatan bir manzûme şöyledir:

“Bağ-ı âlem içre zâhirde safâdır saltanat
Dikkat etsen mânevî kavgaya cardır saltanat
Bu zamânın devletiyle kimse mağrur olmasın
Kâm alırsa adl ile ol dem becâdır saltanat
Kesbeder mi vuslatın bin yılda bir âşık ânın
Meyleder kim görse ammâ bîvefâdır saltanat
Kıl tefekkür ey gönül çarhın hele devrânını
Ki safâ ise velev ekser cefâdır saltanat
Bu Cihân'ın devletine eyleme hırs-ü tamâ
Pek sakın İlhamî zîrâ bîbekâdır saltanat”


Dönemin Sadrâzamları



Koca Yusuf Paşa: * ** (1786-1789), (1791-1792)



Kethüdâ Meyyit Hasan Paşa (Cenâze Hasan Paşa): * ** (1789-1789)

Vezir Melek Mehmed Paşa'nın kethüdâlığından vezir olduğu için "Kethüdâ Hasan Paşa" diye meşhurdur. Aslen Çerkez olan Hasan Paşa, III. Ahmet zamânındaki vezirlerden Kazıkçı Hasan Paşa'nın kölelerindendir. Daha sonra Dizlikçi Mehmed Paşa'ya hazîne kâtibi ve Mora Beylerbeyi Muhsinzâde Mehmed Paşa'nın mütesellimi olmuştur.

Mora'nın Tripoliçe kasabasında mütesellim bulunduğu sırada Rusların tahrikleriyle 1770'te vukûa gelen Mora İsyânı’nda Tripoliçe üzerine yürüyerek Mora âsîlerine galebe çalmıştı. Bundan sonra Melek Mehmed Paşa'ya intisap ile kethüdâsı olmuştur. Vidin Beylerbeyi bulunan Melek Mehmed Paşa'nın 16 Şubat 1786'da Vidin'den azli ile Sakız'da ikâmeti emrolunması üzerine, yerine kethüdâsı Hasan Ağa vezirlikle Vidin Muhâfızı olmuştur. Vezîriâzam ve Serdâr-ı Ekrem Koca Yusuf Paşa *'nın Avusturya'ya hareketi ile Vidin'e gelmesi üzerine Kethüdâ Hasan Paşa'ya, Sivas Beylerbeyliği ile Vidin cephesi seraskerliği tevcih edilmiş ve az sonra Sivas başkasına verilip Selânik ve Köstendil sancaklarıyla seraskerlikte kalmıştır.

Yusuf Paşa * serdarlığıyla Avusturya'ya karşı yapılan ilk harekâttaki muvaffakiyetler, yâni Muhâdiye, Sebeş, Logoş başarıları Kethüdâ Hasan Paşa'nın faaliyeti netîcesinde elde edilmiş; bu sûretle şöhreti artmış ve 28 Mayıs 1789'da Yusuf Paşa'nın azli üzerine sadrâzam ve serdâr-ı ekrem olmuştur. Hasan Paşa 19 Haziran'da Rusçuk karargâhına geldiği zaman ağır hasta olduğundan, kendisine Mühr-i Hümâyun ile sadâret hil’ati yatağında teslim edilmiş ve bu hastalığından dolayı ordu tarafından “Cenâze” lâkabı verilmiştir.

Serdâr-ı ekremliği esnâsında, plansızlık yüzünden, kazanılmak üzere olan Boze Suyu Mağlûbiyeti vukûa gelmiş ve beş buçuk ay sadâretten sonra 23 Kasım 1789'da azlolunarak malı müsâdere edilmeden Tırhala Sancağı ile Rusçuk muhâfazasına mêmur edilip yerine İsmâil Seraskeri Cezâyirli Gâzî Hasan Paşa sadrâzam olmuştur.

Kethüdâ Hasan Paşa'nın Rusçuk’a tâyininden iki ay sonra vezirliği alınıp malları da müsâdere edildikten sonra Bozcaada'ya gönderilerek ikâmete mêmur edilmiştir.

Hasan Paşa, efendisi Melek Mehmed Paşa'nın sadâreti zamânına kadar iki buçuk seneye yakın burada kalarak 1792 Mayıs'ta vezirliği devam ettirilip Silistre Beylerbeyi ve kırk gün sonra Hanya Muhâfızı olarak birkaç sene burada kalmıştır. Kethüdâ Hasan Paşa 1794'te Kandiye Muhâfızlığında bulunup, 1796'da Hanya'ya nakledildi ve 1797'de Mora Muhassıllığında bulundu.

Mısır'ın Fransızlar tarafından işgâli üzerine harbin Mora'ya da sıçrayacağı düşünülüp oranın tahkîmi îcap ettiğinden, Kethüdâ Hasan Paşa, âkil ve müdebbir bir vezir ise de yaşlı olup faaliyet gösteremeyeceği mütâlaasıyla istediği yerde oturmak üzere emekli edildi. O da Tırhala Yenişehrinde oturdu. 1800'de vezirliği iâde olunarak Bender Muhâfızlığına ve iki ay sonra da Hotin Muhâfızlığına tâyin edildi. Hasan Paşa 1802'de emekli edildi ise de, tekrar Bender Muhâfızı oldu. Eflak ve Boğdan voyvodalarının azillerinden dolayı Ruslarla olan ihtilaf halledildi zannolunurken General Mikelson kumandasındaki Rus kuvvetlerinin 1806 Kasım'da ansızın Bender'e taarruzları ve burasının düşmesi üzerine esir alınarak Rusya'ya götürüldü.

Esâretten dönüşte Tırhala Yenişehrinde oturup 1810'da orada vefât etti. Ölümünde yaşının doksanı aşmış olduğu anlaşılıyor.

Kethüdâ Hasan Paşa hamiyetli, gayretli ve harp işlerinde vukuflu bir vezir olmakla berâber, re’sen serdarlıkta muvaffak olacak kudrette bir kumandan değil, ancak serdar maiyyetinde başarı ile iş görecek kâbiliyette idi ki, bunu Boze (Buzau) Suyu Mağlûbiyeti göstermiştir. Hotin Muhâfızı bulunurken orada bir câmi yaptırmıştır.


Cezâyirli Gâzî Hasan Paşa: * (1789-1790)

Evcilleştirdiği bir aslan ile birlikte dolaşması ile meşhur olmuştur. "Palabıyık" lâkabı ile anılırdı. Aslen Balkan Pomak asıllı olduğu bilinmektedir. Osmanlıların Cezâyir vâlilerine “Dayı” denirdi ve soyunun da lâkabı "Dayı" olarak kaldı. Uzun süre Cezâyir'de yaşadığı ve "Cezâyir Dayısı" unvânını kazandığı için ona "Cezâyirli" derler.

Osmanlı - Rus ve Avusturya Savaşı’nın devam ettiği 1738 yılında, Yeniçeri Ocağı'na kaydoldu ve bâzı muhârebelere katıldı. Belgrad'ın kuşatılması sırasında gayret ve cesâretini gösterdi. 1761 Nisan’ında kalyon kaptanı olarak Osmanlı Donanması’na giren Hasan Paşa, 1762'de riyale, 1766'da patrona ve bir yıl sonra da kapudane rütbesine kadar yükseldi. 6 Temmuz 1770'te Çeşme Deniz Savaşı'nda Rusların Osmanlı Donanması’nı yaktığı haberini, Çanakkale Boğazı'na kadar gelerek bildiren Hasan Paşa'ya, beylerbeyi rütbesi verildi.

Rusların Çeşme fâciasından sonra Limni Adası'nı kuşatması üzerine, adaya giderek oranın savunmasını üstlendi. Rusları adadan uzaklaştırmayı başardı. Bu başarısından dolayı vezirlik rütbesiyle kaptanıderyâ tâyin edildi. Boğaz Seraskerliğine, ardından Rusçuk Seraskerliğine getirildi. Özi Kalesi’nin düşmesi üzerine, muhâliflerin aleyhinde yaptıkları propagandalar sonucu kaptanıderyâlıktan azledildi. III. Selim zamânında İsmâil Kalesi’ne serasker olan Hasan Paşa, gösterdiği başarılardan sonra sadrâzam ve serdâr-ı ekrem tâyin edildi.

Hayâtı sürekli cephede geçen Gâzî Hasan Paşa, 19 Mart 1790'da Şumnu'da vefât etti. Devlete sâdık, gayretli ve sözünü esirgemeyen bir kişi olan Cezâyirli Gâzî Hasan Paşa, mal varlığının büyük çoğunluğunu devlet işlerine harcamış, öldüğünde tahminlerin çok altında bir servet bırakmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'ni haraca bağlamış ve böylece Amerika Birleşik Devletleri târihinde ilk kez ve sâdece Osmanlı İmparatorluğuna vergi ödemiştir. Ayrıca cömertliğiyle de bilinen paşa Osmanlı - Rus Savaşı çıktığında, sefer iânesi olarak devlete 12.000 kese altın bağışlamıştır.


Çelebizâde Şerif Hasan Paşa* (1790-1791)

Rusçuk Âyânı Çelebi Süleyman Ağa’nın oğludur. Kapıcıbaşı rütbesiyle saraydan taşraya çıktı.

Babasının ölümünden sonrada Rusçuk Âyânlığına getirildi. 1768-1774 Osmanlı - Rus Savaşı sırasında Rusçuk Seraskerliği görevinde bulundu. Savaştan sonra, Özi Muhâfızı oldu. Bu görevi kabul etmeyince, cezâlandırıldı ve Gümülcine, Selânik ve Rusçuk’ta oturmak zorunda bırakıldı.

1787-1792 Osmanlı - Rus ve Avusturya Savaşı’nda bağışlanarak Vidin ve Rahova Muhâfızlığına getirildi. Serdar Cezâyirli Gâzî Hasan Paşa, savaş sırasında ölünce, serdar kaymakamlığına atandı. Arkasından da kurayla sadrâzam oldu.

Avusturya cephesinde, Yergöğü Savaşı’nda yenildi. Rusların Kili, İsmâil, Tolçi ve İsakçı kalelerini almalarını engelleyemedi. 1791 ‘de önce sadrâzamlıktan alındı, daha sonra da öldürüldü.


Dâmad Melek Mehmed Paşa* (1792-1794)

Babası Fındıklılı Süleyman Paşa’dır. 1735’te babasının görevli bulunduğu Taman’da denizci olarak devlet hizmetine girdi.

İstanbul’a gelince tersâne kethüdâsı oldu. Beylerbeyilik rütbesi verilerek kaptanıderyâlık makâmına getirildi (1751). Bir süre açıkta kaldı ve 1754’te Selânik Sancakbeyi oldu. III. Mustafa pâdişah olunca, nişancılık görevine getirildi. III. Ahmet’in kızı Zeynep Sultan ile evlenerek hânedâna dâmat oldu. Vidin ve Belgrad muhâfızlıklarında bulunduktan sonra, 1764’te sadâret kaymakamlığına atandı.

1765’te Rumeli Beylerbeyi, ertesi yıl da kaptanıderyâ oldu. Daha sonra Hotin (1769), Belgrad Sancakbeyi (1776), Mora Muhassılı (1779) ve arkasından da, Eğriboz, Kandiye, Vidin muhâfızlıklarında bulundu. III. Selim’in tahta çıkışından sonra Kandiye Muhâfızlığına atandı. 4 Mayıs 1793’te Koca Yusuf Paşa *’nın yerine sadrâzamlığa getirildi. Bu târihte vezirlerin en eskisi olduğu için kendisine “şeyhü'l-vüzerâ” sanı verildi. Bir yıl kadar bu görevde kaldıktan sonra, 1794’te emekliye ayrıldı. Eşi Zeynep Asime Sultan, pâdişâhın halasıydı.

Sadrâzamlığı zamânında Nizâm-ı Cedit kuruldu. 1794 yılında sadrâzamlıktan azledildi.



Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa* (1794-1798)

1743 yılında Safranbolu’da doğan İzzet Mehmed Paşa, sarayda zülüflü baltacılardan İbrâhim Ağazâde Ali Ağa’nın oğludur. Safranbolu’nun yetiştirdiği en önemli şahsiyet olup, sadrâzam olduğu dönemde Safranbolu’nun îmar, târih ve kültür yönünden gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.

İstanbul’a gelerek akrabası Kaptanıderyâ Benli Mustafa Paşa’nın yardımıyla çeşitli devlet görevleri alan, vezirliğe yükselip DiyarbakırAnadoluBurdur ve Boğazlar vâlilikleri ile muhâfızlıklarında bulunan İzzet Mehmed Paşa 1794’te sadrâzamlığa getirildi.

1798’de görevden alınarak önce Sakız’a, sonra Manisa’ya gönderildi ve orada öldü.


Kör Yusuf Ziyâüddin Paşa* (1798-1805), (1809-1811)

Arap ya da Gürcü asıllıdır. Sadrâzam olmadan önceki görevi Erzurum Beylerbeyliğiydi.

Alemdar Mustafa Paşa * yerine sadârete getirilen Çavuşbaşı Memiş Paşa *, 1 ay 9 gün sonra bu görevden azledilerek Sakız'a sürüldü. Daha sonra Halep Beylerbeyi Kör Yusuf Ziyâüddin Paşa sadârete çağrıldı. 1809 Osmanlı - Rus Savaşı'na katılan Yusuf Ziyâüddin Paşa, savaş bitmeden görevinden alındı. Yerine sadrâzam olan Laz Aziz Ahmed Paşa (10 Nisan 1811) Rusçuk'u Rusların elinden aldı (9 Temmuz 1811).

1811'de görevinden azledildikten sonra 1819 yılında Sakız Muhâfızlığında ölmüş ve orada defnedilmiştir.


Bostancıbaşı Hâfız İsmâil Paşa* (1805-1806)

İstanbul'da "Zernişanlı Haseki" lâkabıyla anılan babası Bostancı Ocağı'na mensuptu. "Hâfız" lâkabı Kur’an'ı ezberlemesiyle ilgilidir. Babasının mensup olduğu Bostancı Ocağı'nda yetişti. Yol hasekisi, yeniçeri ağası karakulağı, tebdil hasekisi ve haseki ağa, bostancıbaşı oldu. Dürüst ve çalışkan bir izlenim verdiğinden III. Selim'in dikkatini çekti. Altı yıl bostancıbaşı olarak kaldıktan sonra kaptanıderyâlığa getirilerek saraydan ayrıldı. Ancak III. Selim'in yakın çevresi içinde yer almaya devam etti. Kaptanıderyâlığı beş ay sürdü. 

Sadâretinin ilk dönemlerinde, İstanbul'da hüküm süren pahalılığa ve haksız kazanç sağlayanlara karşı sert bir şekilde mücâdele etti ve bu konudaki icraâtı ile halk arasında iyi bir şöhret kazandı. Siyâsî rekâbet ve saray entrikaları netîcesinde sadrâzamlıktan azledildi. İbrâhim Paşa'nın göreve gelmesinin ardından önce Bursa'da ikâmete mecbur edildiyse de sürgün yeri Rodos'a çevrildi ve hazırlanan bir korvete bindirilerek âilesiyle birlikte Enez'den gizlice yola çıkarıldı. İzmir'e çıkarılan İsmâil Paşa, İzmir Kadısı mârifetiyle Ali Dede isimli bir reisin teknesiyle Sakız Adası'na sürüldü. IV. Mustafa'nın tahta çıkarılması ve şehzâde iken yeni pâdişâha yaptığı hizmetlerden ötürü tekrar sadârete getirilmeyi ümit eden İsmâil Paşa, yalnızca vezâreti iâde edilmiş olarak 18 Haziran 1807'de Karaman Eyâleti ilâvesiyle Akdeniz Boğazı Muhâfızlığına gönderildi. Ancak bu görevdeyken dört ay sonra vefât etti.

İsmâil Paşa'nın, Şeyhülislam Ataullah Efendi ve Kabakçı Mustafa tarafından desteklendiği ve kaymakamlığa getirilmek istendiği, ancak bu gelişmeyi kendi makâmı için tehlikeli gören Nizâm-ı Cedîd'in önde gelen muârızlarından Sadâret Kaymakamı Tayyar Paşa tarafından zehirlenerek ortadan kaldırıldığı ileri sürülmüştür.


Keçiboynuzu Ağa İbrâhim Hilmi Paşa* (1806-1807)

14 Kasım 1806 - 18 Haziran 1807 târihleri arasında yedi ay dört gün sadrâzamlık ve Girit Beylerbeyliği yapmıştır. Çok zayıf ve uzun boylu olduğundan "Keçiboynuzu" lâkabıyla, yeniçeri ağalığından geldiği için de "Ağa" lâkabıyla anılmıştır.

Osmanlı Devleti’ne tâbi Eflak Beyi Konstantin İpsilanti ile Boğdan Beyi Aleksandr Moruzzi, Rus yanlısı olduklarından azledilince, İngiltere ve Rusya’nın müdâhalesiyle karşılaşıldı. Rusya, harp îlan etmeden, General Michelson komutasındaki altmış bin mevcutlu Rus ordusuyla, Eflak ve Boğdan’ı işgâle başladı. Vezîriâzam İbrâhim Hilmi Paşa, sefer için serdâr-ı ekrem tâyin edildi.














Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Yorum yapabilirsiniz.